Viêm da cơ địa, hay còn gọi là chàm thể tạng, là một bệnh lý da mãn tính phổ biến, gây ra những cơn ngứa ngáy khó chịu và các tổn thương trên da. Bệnh ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, từ trẻ sơ sinh đến người lớn, và có thể tái phát nhiều lần, ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Vậy viêm da cơ địa là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị bệnh như thế nào? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết và hữu ích nhất về căn bệnh da liễu này.
Viêm da cơ địa là gì?
Viêm da cơ địa còn được gọi là chàm thể tạng hoặc chàm cơ địa (tên tiếng Anh là Atopic Dermatitis), là một bệnh lý viêm da mãn tính, tái phát, đặc trưng bởi tình trạng da khô, ngứa ngáy dữ dội và xuất hiện các mẩn đỏ trên da. Bệnh thường khởi phát ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi, nhưng cũng có thể gặp ở mọi lứa tuổi, kể cả người lớn.
Nhận biết viêm da cơ địa?
Để nhận biết viêm da cơ địa, chúng ta cần dựa vào các triệu chứng lâm sàng đặc trưng của bệnh, thay đổi theo từng độ tuổi và giai đoạn bệnh. Dưới đây là một số dấu hiệu điển hình:
Ở trẻ sơ sinh (chàm sữa):
- Vị trí: Thường xuất hiện ở mặt (má, trán), da đầu, khuỷu tay, đầu gối.
- Biểu hiện: Các mụn nước nhỏ li ti, tập trung thành từng đám, đỏ da, chảy dịch, đóng vảy. Da khô ráp, bong tróc. Trẻ ngứa ngáy, quấy khóc, khó ngủ.
Ở trẻ em (từ 2 tuổi trở lên):
- Vị trí: Các nếp gấp khuỷu tay, đầu gối, cổ, cổ tay, mắt cá chân.
- Biểu hiện: Da khô, dày sừng, lichen hóa (da dày lên, các nếp da nổi rõ), các vết nứt đau rát. Ngứa dữ dội, đặc biệt là vào ban đêm.
Ở người lớn:
- Vị trí: Tương tự như trẻ em, nhưng có thể lan rộng ra toàn thân. Bàn tay, bàn chân cũng thường bị ảnh hưởng.
- Biểu hiện: Da khô, rất dày sừng, lichen hóa rõ rệt. Các vết nứt sâu, chảy máu. Ngứa dai dẳng, ảnh hưởng đến sinh hoạt và giấc ngủ.
Các triệu chứng chung:
- Ngứa: Đây là triệu chứng chính và khó chịu nhất của bệnh. Ngứa có thể dữ dội, liên tục hoặc từng cơn, đặc biệt là vào ban đêm hoặc khi thời tiết khô hanh.
- Khô da: Da bị mất nước, khô ráp, bong tróc.
- Viêm da: Da đỏ, sưng, có thể có mụn nước, chảy dịch, đóng vảy.
- Vòng luẩn quẩn ngứa-gãi: Ngứa khiến người bệnh gãi, gãi làm da tổn thương, càng gây ngứa hơn, tạo thành một vòng luẩn quẩn khó dứt.
- Tái phát: Bệnh có xu hướng tái phát nhiều lần, các triệu chứng nặng hơn vào mùa đông hoặc khi tiếp xúc với các yếu tố kích thích.
Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm da cơ địa
Viêm da cơ địa, nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, có thể dẫn đến nhiều biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Các biến chứng này có thể được chia thành một số nhóm chính như sau:
Các vấn đề về da:
- Viêm da thần kinh mạn tính (lichen hóa): Do việc gãi liên tục để giảm ngứa, da trở nên dày hơn, khô ráp, sẫm màu và hình thành các mảng lichen hóa, đặc biệt ở các vùng da như khuỷu tay, đầu gối, cổ tay và mắt cá chân. Vòng luẩn quẩn ngứa-gãi này càng làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
- Nhiễm trùng da: Da bị tổn thương do viêm da cơ địa tạo điều kiện cho vi khuẩn (như Staphylococcus aureus), virus (như herpes simplex) hoặc nấm xâm nhập và gây nhiễm trùng. Các dấu hiệu nhiễm trùng bao gồm da đỏ, sưng, nóng, đau, chảy mủ hoặc xuất hiện mụn nước. Nhiễm trùng da có thể làm bệnh trở nên nặng hơn và khó điều trị hơn.
- Thay đổi sắc tố da: Sau khi các tổn thương do viêm da cơ địa lành lại, da có thể bị thay đổi sắc tố, trở nên sáng hơn (giảm sắc tố) hoặc tối hơn (tăng sắc tố) so với vùng da xung quanh.
- Khô da nghiêm trọng: Da bị mất độ ẩm nghiêm trọng, trở nên khô ráp, nứt nẻ, thậm chí chảy máu, gây đau đớn và khó chịu.
Các vấn đề về mắt:
- Viêm kết mạc: Viêm kết mạc dị ứng là một biến chứng thường gặp ở người bị viêm da cơ địa, gây ngứa, đỏ mắt, chảy nước mắt và cảm giác cộm ở mắt.
- Đục thủy tinh thể: Một số nghiên cứu cho thấy có mối liên hệ giữa viêm da cơ địa và nguy cơ phát triển đục thủy tinh thể, đặc biệt là ở trẻ em.
- Viêm bờ mi: Viêm bờ mi gây sưng đỏ, ngứa và đóng vảy ở bờ mi.
Các bệnh lý khác:
- Hen suyễn và viêm mũi dị ứng (sốt cỏ khô): Viêm da cơ địa thường đi kèm với các bệnh dị ứng khác như hen suyễn và viêm mũi dị ứng. Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ em bị viêm da cơ địa có nguy cơ cao hơn mắc các bệnh này.
- Rối loạn giấc ngủ: Ngứa ngáy dữ dội do viêm da cơ địa có thể gây khó ngủ, mất ngủ, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể.
- Ảnh hưởng tâm lý: Các triệu chứng của viêm da cơ địa, đặc biệt là ở những vùng da dễ thấy như mặt và tay, có thể gây tự ti, mặc cảm, lo âu và trầm cảm, ảnh hưởng đến các mối quan hệ xã hội và chất lượng cuộc sống.
Nguyên nhân gì gây viêm da cơ địa?
Nguyên nhân chính xác gây viêm da cơ địa vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng bệnh có liên quan đến sự kết hợp của các yếu tố di truyền, hệ thống miễn dịch và môi trường. Có thể hiểu như sau:
Yếu tố di truyền: Viêm da cơ địa có xu hướng di truyền trong gia đình. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột bị bệnh này, nguy cơ mắc bệnh của một người sẽ cao hơn. Các gen liên quan đến chức năng hàng rào bảo vệ da và hệ thống miễn dịch có thể đóng vai trò trong sự phát triển của bệnh. Khi các gen này bị biến đổi, da sẽ dễ bị khô, mất nước và dễ bị kích ứng bởi các tác nhân bên ngoài.
Rối loạn hệ thống miễn dịch: Hệ thống miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Ở những người bị viêm da cơ địa, hệ thống miễn dịch hoạt động quá mức, gây ra phản ứng viêm trên da. Các tế bào miễn dịch tiết ra các chất gây viêm, dẫn đến ngứa, đỏ, sưng và khô da.
Yếu tố môi trường: Nhiều yếu tố môi trường có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng của viêm da cơ địa, bao gồm:
- Chất gây dị ứng: Các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật, nấm mốc có thể kích hoạt phản ứng dị ứng và làm bùng phát viêm da.
- Chất kích ứng: Xà phòng, chất tẩy rửa, nước hoa, hóa chất, khói thuốc lá và một số loại vải (như len) có thể gây kích ứng da và làm nặng thêm tình trạng viêm.
- Thời tiết: Thời tiết khô hanh, lạnh hoặc quá nóng có thể làm khô da và gây ngứa.
- Căng thẳng: Căng thẳng tinh thần cũng có thể là một yếu tố kích thích các triệu chứng của bệnh.
- Nhiễm trùng: Nhiễm trùng da do vi khuẩn (như Staphylococcus aureus), virus (như herpes simplex) hoặc nấm có thể làm trầm trọng thêm tình trạng viêm da cơ địa.
- Thực phẩm: Một số loại thực phẩm như sữa bò, trứng, đậu nành, lúa mì, cá và đậu phộng có thể gây dị ứng ở một số người và làm bùng phát viêm da cơ địa.
Tóm lại, viêm da cơ địa là một bệnh lý phức tạp do nhiều yếu tố tác động. Sự kết hợp giữa di truyền, hệ thống miễn dịch và môi trường đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tiến triển của bệnh. Việc xác định các yếu tố kích thích cá nhân có thể giúp kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Chẩn đoán viêm da cơ địa
Chẩn đoán viêm da cơ địa dựa trên sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm tiền sử bệnh, khám lâm sàng và đôi khi là các xét nghiệm hỗ trợ. Việc chẩn đoán sớm và chính xác là rất quan trọng để có phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả. Dưới đây là các bước chi tiết trong quá trình chẩn đoán viêm da cơ địa:
Tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về tiền sử bệnh cá nhân và gia đình, đặc biệt là các bệnh liên quan đến dị ứng như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, mề đay. Các câu hỏi có thể bao gồm:
- Thời điểm bắt đầu xuất hiện các triệu chứng.
- Vị trí các tổn thương trên da.
- Tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt bùng phát.
- Các yếu tố làm nặng thêm hoặc cải thiện tình trạng bệnh (ví dụ: thời tiết, chất liệu vải, xà phòng, thức ăn).
- Các phương pháp điều trị đã được áp dụng trước đó và hiệu quả của chúng.
Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra kỹ lưỡng các tổn thương trên da, bao gồm:
- Vị trí: Viêm da cơ địa thường xuất hiện ở các nếp gấp khuỷu tay, đầu gối, cổ, cổ tay, mắt cá chân. Ở trẻ sơ sinh, bệnh thường ảnh hưởng đến mặt, da đầu và thân mình.
- Hình thái: Các tổn thương có thể là mảng đỏ, mụn nước, sẩn, da khô, bong tróc, dày sừng, lichen hóa (da dày lên và có các đường rãnh sâu).
- Triệu chứng: Ngứa là triệu chứng điển hình của viêm da cơ địa, có thể rất dữ dội, đặc biệt là vào ban đêm.
Tiêu chuẩn chẩn đoán: Các bác sĩ thường sử dụng tiêu chuẩn Hanifin và Rajka để chẩn đoán viêm da cơ địa. Tiêu chuẩn này bao gồm các tiêu chí chính và tiêu chí phụ. Để được chẩn đoán xác định, bệnh nhân cần có ít nhất 3 tiêu chí chính và một số tiêu chí phụ.
Tiêu chí chính:
- Ngứa.
- Viêm da điển hình ở các vị trí đặc trưng.
- Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có các bệnh cơ địa (viêm da cơ địa, hen suyễn, viêm mũi dị ứng).
- Bệnh diễn biến mãn tính hoặc tái phát.
Tiêu chí phụ:
- Khô da.
- Viêm kết mạc mắt.
- Nếp gấp dưới mắt (nếp Dennie-Morgan).
- Viêm môi.
- Dị ứng thức ăn.
- Tăng IgE trong máu.
Xét nghiệm (trong một số trường hợp): Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm để hỗ trợ chẩn đoán hoặc loại trừ các bệnh lý khác, chẳng hạn như:
- Xét nghiệm IgE: Nồng độ IgE tăng cao có thể gợi ý tình trạng dị ứng.
- Xét nghiệm dị ứng (test lẩy da, xét nghiệm máu): Để xác định các chất gây dị ứng.
- Sinh thiết da (hiếm khi): Để phân biệt với các bệnh da khác như vảy nến, viêm da tiếp xúc.
Việc chẩn đoán viêm da cơ địa cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa da liễu. Bệnh nhân không nên tự ý chẩn đoán và điều trị bệnh tại nhà để tránh các biến chứng không mong muốn.
Cách điều trị viêm da cơ địa
Viêm da cơ địa là một bệnh lý da mãn tính gây khó chịu với các triệu chứng ngứa ngáy, khô da và phát ban. Việc điều trị bệnh đòi hỏi sự kiên trì và kết hợp nhiều phương pháp. Dưới đây là các cách điều trị và phòng ngừa viêm da cơ địa chi tiết:
Kem chống ngứa
Ngứa là triệu chứng khó chịu nhất của viêm da cơ địa. Kem chống ngứa giúp làm dịu cơn ngứa, giảm cảm giác muốn gãi, từ đó hạn chế tổn thương da và nguy cơ nhiễm trùng. Một số thành phần thường có trong kem chống ngứa bao gồm:
- Calamine: Có tác dụng làm dịu da, giảm ngứa và kích ứng nhẹ.
- Menthol hoặc camphor: Tạo cảm giác mát lạnh, giúp giảm ngứa tạm thời.
Lưu ý: Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại kem chống ngứa nào, đặc biệt là cho trẻ em.
Kem dưỡng ẩm
Dưỡng ẩm là bước quan trọng hàng đầu trong điều trị viêm da cơ địa. Da bị viêm thường khô và mất nước, việc dưỡng ẩm thường xuyên giúp phục hồi hàng rào bảo vệ da, ngăn ngừa sự xâm nhập của các tác nhân gây kích ứng và giảm ngứa.
- Chọn kem dưỡng ẩm phù hợp: Nên chọn các loại kem dưỡng ẩm không chứa hương liệu, chất tạo màu và các chất bảo quản có thể gây kích ứng da. Ưu tiên các sản phẩm có chứa ceramides, hyaluronic acid và glycerin, giúp giữ ẩm và phục hồi da.
- Tần suất sử dụng: Nên thoa kem dưỡng ẩm ngay sau khi tắm, khi da còn ẩm, và thoa lại nhiều lần trong ngày, đặc biệt là vào mùa khô.
Kem kháng viêm
Kem kháng viêm, thường chứa corticosteroid, được sử dụng để giảm viêm và ngứa trong các đợt bùng phát của viêm da cơ địa.
- Sử dụng theo chỉ định của bác sĩ: Corticosteroid là thuốc kê đơn, cần được sử dụng theo đúng chỉ định của bác sĩ về liều lượng và thời gian sử dụng. Việc sử dụng không đúng cách có thể gây ra các tác dụng phụ như mỏng da, rạn da.
- Các loại kem kháng viêm khác: Ngoài corticosteroid, một số loại kem kháng viêm không steroid như tacrolimus và pimecrolimus cũng có thể được sử dụng, đặc biệt là cho các vùng da nhạy cảm như mặt và cổ.
Kháng sinh
Kháng sinh được sử dụng khi có dấu hiệu nhiễm trùng da do gãi nhiều, ví dụ như da bị chảy mủ, đóng vảy vàng.
- Chỉ sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ: Việc sử dụng kháng sinh cần tuân theo chỉ định của bác sĩ để tránh tình trạng kháng kháng sinh.
Hạn chế các yếu tố kích thích bệnh khởi phát
Việc xác định và tránh các yếu tố kích thích là rất quan trọng để kiểm soát bệnh. Các yếu tố thường gặp bao gồm:
- Chất gây dị ứng: Phấn hoa, bụi nhà, lông vật nuôi, nấm mốc.
- Chất kích ứng: Xà phòng, chất tẩy rửa, nước hoa, hóa chất.
- Thời tiết: Thời tiết khô hanh hoặc quá nóng.
- Căng thẳng: Stress có thể làm bệnh trở nên tồi tệ hơn.
- Quần áo: Chất liệu vải thô ráp, bí bách.
Cách phòng ngừa viêm da cơ địa
Để phòng ngừa viêm da cơ địa hiệu quả, cần kết hợp nhiều biện pháp, tập trung vào việc hạn chế các yếu tố kích thích và tăng cường sức khỏe làn da. Cụ thể:
Vệ sinh da đúng cách: Tắm rửa thường xuyên bằng nước ấm (không quá nóng) và sữa tắm dịu nhẹ, không chứa xà phòng mạnh hay chất tẩy rửa mạnh. Hạn chế thời gian tắm, không nên tắm quá lâu (dưới 15 phút) để tránh làm khô da. Sau khi tắm, nhẹ nhàng thấm khô da bằng khăn mềm và thoa kem dưỡng ẩm ngay lập tức khi da còn ẩm.
Dưỡng ẩm thường xuyên: Sử dụng kem dưỡng ẩm không chứa hương liệu, chất tạo màu và các chất gây kích ứng khác. Thoa kem dưỡng ẩm ít nhất hai lần một ngày, đặc biệt là sau khi tắm và trước khi đi ngủ. Việc dưỡng ẩm giúp duy trì độ ẩm cho da, ngăn ngừa khô da và giảm nguy cơ tái phát bệnh.
Tránh các tác nhân gây kích ứng: Hạn chế tiếp xúc với các chất tẩy rửa mạnh, hóa chất, xà phòng có tính kiềm cao, nước hoa, mỹ phẩm chứa cồn hoặc hương liệu mạnh. Lựa chọn quần áo rộng rãi, thoáng mát, chất liệu cotton mềm mại, tránh các loại vải tổng hợp gây bí bách và kích ứng da. Tránh tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng như phấn hoa, lông động vật, mạt bụi nhà.
Kiểm soát môi trường sống: Giữ vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, hút bụi thường xuyên để loại bỏ mạt bụi nhà. Giặt giũ chăn ga gối nệm thường xuyên bằng chất tẩy rửa nhẹ dịu. Duy trì độ ẩm không khí trong nhà ở mức phù hợp, đặc biệt là trong mùa khô hanh.
Chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý: Xây dựng chế độ ăn uống cân bằng, bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất, đặc biệt là các vitamin A, C, E và omega-3. Uống đủ nước mỗi ngày. Hạn chế tiêu thụ các thực phẩm dễ gây dị ứng như hải sản, sữa bò, trứng, đậu phộng (tùy vào cơ địa mỗi người). Ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng, stress, vì đây cũng là những yếu tố có thể làm bùng phát bệnh.
Theo dõi và điều trị các bệnh lý liên quan: Nếu có các bệnh lý dị ứng khác như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, cần được điều trị và kiểm soát tốt để tránh ảnh hưởng đến tình trạng viêm da cơ địa.
Tóm lại, viêm da cơ địa là một bệnh lý da mãn tính phức tạp, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nhiều người. Tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng việc hiểu rõ về bệnh, kết hợp với các biện pháp chăm sóc da đúng cách, phòng ngừa hiệu quả và tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ chuyên khoa, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát tốt tình trạng bệnh, giảm thiểu các triệu chứng khó chịu và cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp những thông tin hữu ích giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về viêm da cơ địa và có những biện pháp phòng ngừa, điều trị bệnh hiệu quả. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào khác, hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.
