Viêm da là một tình trạng viêm nhiễm ở da, gây ra các triệu chứng như ngứa, đỏ, và nổi mẩn. Có nhiều loại viêm da khác nhau, mỗi loại có những đặc điểm riêng. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận biết các dạng viêm da thường gặp để có thể tìm kiếm phương pháp điều trị phù hợp.
Viêm da là gì?
Viêm da là bệnh lý da liễu đặc trưng bởi các triệu chứng như đỏ, ngứa, rát, đôi khi kèm theo mụn nước trên da. Vùng da bị viêm có thể khô, sưng, nổi mẩn đỏ, phù nề, rỉ dịch mủ hoặc nước, bong tróc vảy da, hoặc xuất hiện mụn nước. Viêm da được phân loại thành nhiều dạng khác nhau, mỗi dạng có những đặc điểm lâm sàng và phương thức điều trị cụ thể. Tuy không lây lan, bệnh vẫn có thể gây ra sự khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người mắc bệnh.
Các dạng viêm da thường gặp
Viêm da cơ địa
Viêm da cơ địa (Atopic dermatitis) hay chàm trẻ em, chàm cơ địa, eczema thể tạng, là một tình trạng viêm da mạn tính, thường khởi phát ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ 2-3 tháng tuổi. Những trẻ có cơ địa dị ứng (atopy) và tiền sử gia đình có người bị hen suyễn, viêm mũi dị ứng, eczema hoặc sốt cỏ khô có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn.
Phần lớn (khoảng 80%) người mắc bệnh có nồng độ IgE trong máu cao hơn bình thường và hệ miễn dịch suy yếu, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiễm trùng khuẩn tụ cầu vàng, kích thích tăng sinh histamin gây ngứa ngáy và viêm nhiễm. Bệnh tiến triển qua các giai đoạn sau:
- Giai đoạn cơ địa nhũ nhi/ấu thơ: Xuất hiện ở trẻ từ 2-3 tháng đến 2-3 tuổi. Các biểu hiện ban đầu thường tập trung ở vùng mặt, đặc biệt là hai bên má và trán, tạo thành hình dạng tương tự móng ngựa, với các vùng da ửng đỏ, hơi phù nề, trên bề mặt xuất hiện nhiều mụn nước nhỏ. Các tổn thương này có thể tiết dịch, gây ngứa dữ dội và sau đó đóng thành lớp vảy.
- Giai đoạn eczema thể địa trẻ em (từ 2-12 tuổi): Các tổn thương da thường xuất hiện ở các vị trí như nếp gấp khuỷu tay và đầu gối cũng như vùng cổ chân.
- Giai đoạn eczema thể tạng chính cống (tuổi trưởng thành): Các biểu hiện đặc trưng bao gồm lichen hóa, hằn cổ trâu ở các vị trí tương tự giai đoạn trẻ em. Bệnh diễn biến mạn tính với các đợt thuyên giảm và tái phát xen kẽ.
Viêm da tiếp xúc
Viêm da tiếp xúc hay contact dermatitis, là tình trạng da xuất hiện các nốt mẩn đỏ khi tiếp xúc với các tác nhân gây kích ứng hoặc dị ứng. Các triệu chứng thường gặp bao gồm phát ban, sưng tấy, ngứa ngáy và cảm giác khó chịu. Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là hạn chế tiếp xúc với những tác nhân gây bệnh.
Có 2 dạng viêm da tiếp xúc chính:
- Viêm da tiếp xúc dị ứng: Loại này xảy ra do hệ miễn dịch phản ứng quá mức với các chất gây dị ứng, thường gặp với các chất như niken, phẩm màu tóc, latex, hương liệu… Phản ứng này có thể xảy ra ngay cả khi nồng độ chất gây dị ứng rất thấp.
- Viêm da tiếp xúc kích ứng: Khác với dạng dị ứng, dạng kích ứng có thể xảy ra với bất kỳ ai khi da tiếp xúc với chất kích thích với nồng độ đủ mạnh và trong thời gian đủ lâu. Một số chất kích thích điển hình là xà phòng, nước tẩy rửa, dung môi hữu cơ, chất khử dầu mỡ, chất bào mòn, chất làm khô da, bụi bẩn hoặc thậm chí là nước tiểu.
Viêm da tã lót
Viêm da tã lót (diaper dermatitis) gây ra tình trạng mẩn đỏ ở vùng da tiếp xúc với tã. Mức độ nhẹ chỉ biểu hiện bằng các vết đỏ trên da, trong khi mức độ nặng hơn có thể dẫn đến loét và cảm giác đau nhức. Hầu hết các trường hợp hăm tã nhẹ đều tự khỏi trong 3-4 ngày. Nếu tình trạng nghiêm trọng, người bệnh cần được tư vấn và điều trị bởi bác sĩ chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da.
Chàm tổ đỉa
Chàm tổ đỉa (dyshidrotic dermatitis) là một dạng viêm da mãn tính đặc trưng bởi những mụn nước nhỏ li ti, gây ngứa và khô da, thường tập trung ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và các kẽ ngón tay, ngón chân. Nhiều yếu tố được cho là có liên quan đến bệnh lý này, bao gồm tiếp xúc với các chất kích ứng như hóa chất, xà phòng, nước rửa chén,… cũng như các yếu tố cơ địa dễ bị dị ứng, môi trường và di truyền.
Viêm da do nguyên nhân thần kinh
Viêm da thần kinh (neurodermatitis) là một bệnh da liễu mãn tính không gây nguy hiểm đến tính mạng, biểu hiện bằng tình trạng ngứa ngáy dai dẳng, khiến người bệnh thường xuyên gãi. Cảm giác ngứa có thể xuất hiện ở nhiều vị trí trên cơ thể, nhưng thường tập trung ở các vùng như cánh tay, chân, cổ, gáy, da đầu, thậm chí cả vùng kín và mặt. Ngứa dữ dội khiến người bệnh gãi nhiều, gây tổn thương da và làm tình trạng viêm nhiễm nặng hơn. Cảm giác ngứa thường tăng lên khi cơ thể được thư giãn, đặc biệt là trước khi đi ngủ.
Chàm đồng tiền
Bệnh chàm đồng tiền (nummular eczema) là một dạng viêm da mạn tính, biểu hiện bằng những vết tổn thương da có hình dạng tương tự như những đồng xu. Triệu chứng thường gặp là cảm giác ngứa ngáy, đôi khi tiết dịch và hình thành lớp vảy. Các vùng da bị ảnh hưởng có thể duy trì tình trạng này trong một khoảng thời gian dài, từ vài tuần đến vài tháng, thậm chí có thể tái phát nhiều lần.
Viêm da quanh miệng
Viêm da quanh miệng (perioral/periorificial dermatitis) là một loại phát ban da ảnh hưởng đến vùng da xung quanh miệng. Triệu chứng bao gồm da khô, bong tróc, vảy, và các nốt sẩn viêm. Bệnh lý này thường bị chẩn đoán nhầm là mụn trứng cá. Người bệnh có thể gặp phải cảm giác ngứa hoặc nóng rát quanh miệng, đôi khi lan rộng đến mũi và mắt, và trong một số ít trường hợp có thể lan đến cả vùng sinh dục.
Viêm da tiết bã
Viêm da tiết bã (seborrheic dermatitis) là một bệnh lý da liễu phổ biến, không lây lan,, gây ra các vùng da đỏ, ngứa, đóng vảy trên mặt và vảy trắng, vàng hoặc giống như bột trên da đầu (thường được gọi là “gàu” ở thanh thiếu niên và người lớn hoặc “cứt trâu” ở trẻ sơ sinh). Bệnh lý này có xu hướng xuất hiện ở những vùng tập trung nhiều tuyến bã hoạt động mạnh, bao gồm vùng lưng trên, ngực, mặt, trán, nếp gấp hai bên cánh mũi, sau tai, rốn, lông mày, dưới vú, nếp gấp khuỷu tay, chân và bẹn. Bệnh thường có xu hướng diễn biến mãn tính, bùng phát bất ngờ và sẽ thuyên giảm sau khi điều trị.
Dấu hiệu viêm da theo từng loại
Các biểu hiện lâm sàng của viêm da rất đa dạng và thay đổi tùy theo từng dạng bệnh. Bệnh nhân có thể đồng thời mắc nhiều loại, mỗi loại lại có những dấu hiệu đặc trưng. Các triệu chứng thường thấy bao gồm:
- Cảm giác ngứa ngáy.
- Nổi mẩn đỏ.
- Da mất nước, khô ráp.
- Xuất hiện mụn nước, bọng nước chứa dịch.
- Tăng sinh lớp sừng, da dày lên.
- Bong tróc vảy.
- Loét da gây đau rát.
- Chảy dịch hoặc xuất huyết khi cào gãi vùng da bị viêm.
Dưới đây là đặc điểm nhận dạng một số dạng viêm da thường gặp:
- Viêm da tiếp xúc: Tình trạng da bị kích ứng hoặc phản ứng dị ứng khi tiếp xúc với các tác nhân từ môi trường. Các tác nhân này có thể là chất gây dị ứng (như phấn hoa, thực phẩm, bụi mịn) hoặc chất kích ứng (như hóa chất trong mỹ phẩm, xà phòng, nước tẩy rửa). Cơ địa dị ứng và hệ miễn dịch cũng ảnh hưởng đến sự phát triển của bệnh.
- Viêm da tiết bã: Bệnh lý này này thường tập trung ở vùng mặt và da đầu, tạo thành các mảng vảy màu vàng hoặc trắng, đôi khi kèm theo ban đỏ.
- Viêm da tã lót: Vùng da được bao phủ bởi tã bị kích ứng, gây mẩn đỏ. Nguyên nhân chủ yếu là do da tiếp xúc lâu với môi trường ẩm ướt và các chất bài tiết.
- Chàm tổ đỉa: Đặc trưng bởi các mụn nước nhỏ gây ngứa và đau, thường xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, kẽ ngón tay và kẽ ngón chân.
- Viêm da do nguyên nhân thần kinh: Căng thẳng thần kinh có thể kích thích các dây thần kinh ở da, gây ngứa dữ dội. Việc gãi ngứa liên tục có thể dẫn đến tổn thương da.
- Chàm đồng tiền: Biểu hiện bằng các đốm tròn, ngứa trên da, kèm theo khô da và đỏ da..
- Viêm da quanh miệng: Các nốt đỏ nhỏ, tương tự mụn trứng cá, phát triển quanh miệng, đôi khi lan rộng đến vùng mắt và mũi.
Nguyên nhân gây viêm da
Viêm da bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, chủ yếu là sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, hệ miễn dịch và môi trường. Cụ thể:
- Hệ thống miễn dịch: Trong một số trường hợp, hệ thống miễn dịch phản ứng quá mức với các chất gây dị ứng, dẫn đến tình trạng dị ứng trên da.
- Di truyền: Nếu gia đình có tiền sử mắc bệnh thì khả năng bạn mắc bệnh cũng cao hơn. Di truyền đóng một phần không nhỏ trong sự phát triển của một số bệnh viêm da.
- Môi trường: Môi trường sống có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, làm suy yếu lớp bảo vệ da, khiến da dễ mất nước và viêm nhiễm. Các yếu tố môi trường bao gồm tiếp xúc với khói thuốc, ô nhiễm môi trường, hương liệu có trong mỹ phẩm và xà phòng.
Người bị viêm ở da cũng thường gặp phải một số vấn đề sức khỏe sau: rối loạn giấc ngủ, trầm cảm, lo âu, hen suyễn và dị ứng.
Những ai có nguy cơ mắc phải viêm da?
Viêm da là một tình trạng da liễu phổ biến, có thể xuất hiện ở mọi đối tượng, từ trẻ sơ sinh đến người lớn tuổi, cụ thể:
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dễ bị các dạng bệnh như viêm da tiết bã, chàm, viêm da tã lót…
- Dị ứng trên da có thể phát triển ở bất kỳ giai đoạn nào của cuộc đời.
- Viêm da tiếp xúc có thể xảy ra ở bất kỳ ai khi tiếp xúc với các chất gây kích ứng.
- Người bị bệnh celiac (một rối loạn tiêu hóa do không dung nạp gluten – một loại protein tìm thấy trong lúa mì và các loại ngũ cốc khác) có xu hướng phát triển herpes (một tình trạng tự miễn dịch mãn tính gây ra các vết sưng ngứa trên da).
Phương pháp chẩn đoán bệnh viêm da
Chẩn đoán viêm da thường được thực hiện thông qua quan sát và đánh giá các biểu hiện lâm sàng của người bênh. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm bổ sung để xác định nguyên nhân hoặc loại trừ các bệnh lý khác, bao gồm:
- Xét nghiệm máu: Nhằm kiểm tra các nguyên nhân tiềm ẩn gây phát ban trên da.
- Sinh thiết da và phân tích mô bệnh học: Một mẫu mô da nhỏ sẽ được lấy và phân tích dưới kính hiển vi để chẩn đoán chính xác tổn thương da, phân biệt các loại bệnh khi triệu chứng không rõ ràng và thậm chí phát hiện ung thư da (nếu có).
- Xét nghiệm dị ứng nguyên:Xác định chất gây dị ứng trên da.
Phương pháp điều trị từng dạng viêm da
Phác đồ điều trị bệnh sẽ được thiết kế dựa trên phân loại và vị trí bị viêm. Trong đó, nguyên tắc điều trị chung bao gồm:
- Tránh các yếu tố gây bệnh: Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân như căng thẳng, hóa chất, khói thuốc lá và các chất kích ứng khác.
- Chăm sóc tại nhà/Điều trị y tế: Bệnh nhân có thể thực hiện các biện pháp chăm sóc da tại nhà theo chỉ dẫn của chuyên gia da liễu. Trường hợp nghiêm trọng, người bệnh cần đến bệnh viện để được điều trị chuyên sâu.
- Tuân thủ phác đồ điều trị: Sử dụng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ.
Các phương pháp điều trị chính bao gồm:
Liệu pháp tại chỗ
Kem dưỡng ẩm: Bôi sau khi tắm hoặc khi da cảm thấy khô.
Dung dịch thuốc tím: Giúp làm khô các dịch tiết từ khu vực bị viêm và mụn nước.
Steroid tại chỗ: Làm dịu viêm và giảm ngứa, dùng để thoa lên vùng da bị tổn thương. Các loại thuốc mạnh thường được sử dụng trong 1-2 tuần, sau đó giảm dần tần suất.
Thuốc chống viêm tại chỗ: Thuốc ức chế calcineurin (như pimecrolimus và tacrolimus) hiệu quả trong điều trị bệnh chàm mà không gây tác dụng phụ lâu dài như steroid.
Liệu pháp toàn thân
Thuốc kháng histamine: Giảm triệu chứng ngứa.
Thuốc kháng sinh/kháng virus: Được chỉ định khi có dấu hiệu nhiễm trùng da.
Liệu pháp ức chế miễn dịch toàn thân: Sử dụng các thuốc như methotrexate, azathioprine và ciclosporin,…
Liệu pháp sinh học: Phương pháp điều trị bằng kháng thể đặc biệt nhằm ức chế các cytokine gây viêm, với các loại thuốc như dupilumab, tralokinumab, lebrikizumab, nemolizumab,…. Liệu pháp này đang được nghiên cứu, ứng dụng cho những bệnh nhân gặp triệu chứng nặng và khó điều trị.
Chế độ sinh hoạt và ngăn ngừa viêm da
Để ngăn ngừa và kiểm soát bệnh bạn nên áp dụng các biện pháp sau:
- Hạn chế tiếp xúc với các chất kích ứng: Bảo vệ làn da bằng cách tránh tiếp xúc với những tác nhân tiềm ẩn như thực phẩm gây phản ứng dị ứng, hóa chất tẩy rửa mạnh, xà phòng có tính kiềm cao và các yếu tố môi trường khác có thể gây kích ứng.
- Cấp ẩm cho da: Bổ sung độ ẩm thường xuyên, đặc biệt là sau khi tắm rửa, giúp duy trì hàng rào bảo vệ tự nhiên, ngăn ngừa tình trạng khô da và giảm thiểu nguy cơ phát triển viêm nhiễm
- Sử dụng máy tạo độ ẩm: Nếu sống trong môi trường khí hậu khô, hãy cân nhắc sử dụng máy tạo độ ẩm để duy trì độ ẩm lý tưởng, tránh làm khô da.
- Tránh tác động vật lý mạnh lên da: Tuyệt đối không gãi, cọ xát hoặc chà mạnh lên vùng da bị viêm để tránh gây tổn thương và viêm nhiễm nặng hơn.
- Kiểm soát stress: Stress có thể là một yếu tố góp phần làm bùng phát tình trạng viêm da. Vì vậy, bạn nên thực hành các phương pháp giảm stress như tập thể dục, thiền định, hoặc các hoạt động thư giãn khác để duy trì sức khỏe tinh thần và thể chất tốt.
Việc nhận biết sớm các dạng viêm da là vô cùng quan trọng, giúp bạn tìm được phương pháp điều trị phù hợp và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra. Nếu bạn nghi ngờ mình đang mắc phải một trong những loại viêm da trên, hãy tìm đến bác sĩ da liễu để được khám và tư vấn kịp thời.
