Nốt ruồi là một tổn thương da lành tính thường gặp do sự tăng sinh lành tính của các tế bào sắc tố. Nốt ruồi có thể xuất hiện ngay từ khi mới sinh ra hay có thể muộn hơn. Có nhiều loại nốt ruồi là bẩm sinh hoặc mắc phải và người da trắng thường có nhiều nốt ruồi sắc tố hơn người da tối màu. Tuy nhiên, hầu như mỗi người đều có ít nhất một nốt ruồi. Nữ có xu hướng bị nhiều hơn nam.
Định nghĩa:
- Các dát tăng sắc tố như tàn nhang, đốm nâu, dát cà phê sữa, dày sừng da dầu dạng phẳng không được phân loại là nốt ruồi.
- Mặc dù nguyên nhân chính xác của nốt ruồi là không rõ, số lượng nốt ruồi của mỗi người phụ thuộc và yếu tố gen và tình trạng miễn dịch. Những thành viên trong cùng gia đình thường có đặc điểm nốt ruồi giống nhau.
Đặc điểm của nốt ruồi:
- Có thể xuất hiện bất kì vị trí nào trên cơ thể. Và tuỳ vào vị trí mà chúng có hình dạng khác nhau.
- Nốt ruồi có thể phẳng hoặc gờ với màu sắc khác nhau từ hồng đến màu da, nâu sẫm, xanh xám hoặc đen.
- Nốt ruồi phẳng màu từ nâu đến đen thường nằm nông ở vùng nối thượng bì và trung bì. Nốt ruồi gồ cao thường nằm sâu hơn ở giữa thượng bì và trung bì hoặc hoàn toàn trong trung bì màu thường từ nâu, nâu sáng hoặc màu hồng da.
- Người da sáng màu thường có nốt ruồi sáng màu, những người màu da tối thường có nốt ruồi màu nâu sẫm hơn hoặc đen.
- Hình dạng thường gặp là trong hoặc bầu dục nhưng đôi khi cũng có hình dạng bất thường với kích thước đường kính từ vài mm đến vài cm.
Chẩn đoán nốt ruồi như thế nào?
- Chẩn đoán nốt ruồi chủ yếu dựa vào khám lâm sàng với các hình ảnh điển hình là dát hoặc sẩn tăng sắc tố màu nâu nhạt đến nâu đậm hoặc đen, một số có thể là sẩn màu hồng da.
- Những đặc điểm quan trọng của nốt ruồi cần chú ý khi thăm khám:
- + Nốt ruồi thay đổi kích thước, hình dạng, cấu trúc hoặc màu sắc
- + Nốt ruồi mới xuất hiện ở tuổi trưởng thành (>40 tuổi)
- + Nốt ruồi này trông khác với nốt ruồi trước đó của người bệnh
- + Nốt ruồi có các đặc điểm ABCD (Không đối xứng, bờ viền không đều, biến đổi màu sắc, đường kính >6mm)
- + Nốt ruồi chảy máu, đóng vảy hay ngứa
- Đối với các trường hợp không điển hình, soi da bằng dermatoscope hoặc sinh thiết cần được đặt ra để xác định chẩn đoán. Sinh thiết nốt ruồi nên sinh thiết trọn để hạn chế bỏ sót.
Nốt ruồi có biến chứng gì hay không?
- Mọi người thường lo lắng về nốt ruồi có khả năng biến đổi thành ung thư tế bào da da đặc biệt là melanoma là loại ung thư tế bào hắc tố ác tính có khả năng di căn nhanh, mạnh và độ ác tính cao. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc melanoma ở người châu Á thấp hơn nhiều so với người da trắng. Ở người châu á, chủ yếu chúng ta gặp ung thư tế bào đáy và ung thư tế bào gai.
- Ung thư tế bào đáy là loại ung thư tế bào da tại chỗ có khả năng xâm lấn mô dưới da, tiên lượng tốt hơn do ít di căn.
- Ung thư tế bào gai là loại ác tính hơn, vẫn có khả năng di căn và gây tử vong cho người bệnh.
- Ngoài ra, nốt ruồi cũng có thể bị nhiễm trùng do người bệnh thường xuyên sờ chạm, hoặc bị tổn thương trong các hoạt động hàng ngày (ví dụ: trong quá trình cạo râu)
Các phương thức điều trị của nốt ruồi?
- Phần lớn các nốt ruồi là vô hại và có thể để yên không can thiệp và không cần phải điều trị.
- Chỉ trong các trường hợp sau đây chúng ta cần có những can thiệp kịp thời: để loại trừ ung thư, nốt ruồi gây khó chịu hoặc cản trở trong các hoạt động hàng ngày như chải tóc, cạo râu; hoặc vì lí do thẩm mỹ hoặc ở châu Á chúng ta cùng thường gặp lí do về phong thuỷ và tâm linh.
- Các phương pháp để loại bỏ nốt ruồi bao gồm: sinh thiết cạo (shaving biopsy) hoặc sinh thiết cắt trọn. phá huỷ bằng đốt điện, laser CO2.
Khi nào nốt ruồi có thể trở nên nguy hiểm?
- Nốt ruồi cần thận trọng ở những người mà tiền sử gia đình có người thân bị melanoma, những người đã từng được chẩn đoán ung thư tế bào da trước đó, người trên 50 tuổi, kích thước nốt ruồi bẩm sinh lớn, người da trắng, có tàn nhang nhiều hoặc có nghề nghiệp hoặc vùng sinh sống tiếp xúc với tia UV nhiều.
- Cần lưu ý khi một nốt ruồi mới xuất hiện hoặc nốt ruồi cũ bỗng thay đổi các đặc điểm hình thái. Cụ thể có một số các đặc điểm cần lưu ý sau đây:
- + Nốt ruồi hình dạng không còn đều đặn mà trở nên bất đối xứng (Asymmetry)
- + Bờ rìa của nốt ruồi không đều, ngoằn ngoèo (Border)
- + Nốt ruồi có nhiều màu: nâu – đen – xám – đỏ (Color)
- + Đường kính trên 6mm hoặc tăng kích thước nhanh (Diameter)
- + Biến đổi nhanh: to lên, lồi lên, chảy máu, ngứa (Evolving)
- Khi có bất kì biến đổi nào trong các dấu hiệu nêu trên, người bệnh cần đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để được thăm khám sớm.
- Ngoài ra, nếu bạn đã từng xoá nốt ruồi mà nốt ruồi xuất hiện trở lại, đây cũng là dấu hiệu cần được thăm khám để xác định nốt ruồi tái phát hay nốt ruồi có biến đổi gì hay không?
Có thể dự phòng nốt ruồi tăng thêm không?
- Nâng cao ý thức dự phòng trong người dân là điều cực kì cần thiết bởi điều trị dự phòng giúp giảm nhẹ gánh nặng bệnh tất cho cả người bệnh, gia đình và hệ thống y tế nói chung.
- Chúng ta có thể dự phòng số lượng nốt ruồi tăng thêm bằng cách bảo vệ da dưới ánh sáng mặt trời. Bên cạnh thoa kem chống nắng phổ rộng với chỉ số chống nắng SPF 50+, chúng ta nên mặc quần áo dày, phủ kín các vùng da và chủ động tìm bóng râm. Áo quần làm bằng vật liệu có khả năng chống tia UV cũng là một lựa chọn tốt để hạn chế tác hại của ánh sáng mặt trời.
- Việc bảo vệ da tốt dưới ánh sáng mặt trời còn giúp chúng ta chống lão hoá (giảm nếp nhăn, tăng sắc tố da) và hạn chế nguy cơ ung thư da.
Các câu hỏi thường gặp:
- Có phải nốt ruồi cứ để lâu không xoá đều biến thành ung thư không?
Trả lời: không phải nốt ruồi nào cũng sẽ chuyển biến thành ung thư nếu để lâu. Đa số nốt ruồi là lành tình, chỉ có một số ít là có khả năng chuyển biến thành ung thư dưới một số yếu tố tác động nhất định như ánh sáng mặt trời, yếu tố gia đình, độ tuổi lớn, thường xuyên bị viêm – nhiễm.
- Có phải nốt ruồi gần mắt khi xoá có thể gây mù không?
Trả lời: phần lớn các nốt ruồi là lành tính do vậy không cần can thiệp gì. Trong trường hợp cần can thiệp, các vị trí quanh mắt vẫn có thể can thiệp được mà không ảnh hưởng đến chức năng nhìn của người bệnh. Bác sĩ sẽ đánh giá vị trí của nốt ruồi để tìm ra giải pháp điều trị tốt nhất nhằm loại bỏ được nốt ruồi mà vẫn đảm bảo thẩm mỹ và an toàn cho người bệnh.
- Nốt ruồi xoá xong mà tái phát thì nguy cơ ung thư cao?
Trả lời: Trong các phương pháp xoá nốt ruồi thì cắt trọn thường có tỷ lệ tái phát thấp nhất. Đốt điện hoặc laser CO2 có tỷ lệ tái phát cao hơn và khá thường gặp. Đặc điểm của nốt ruồi tái phát là thường có xu hướng đậm màu hơn và gia tăng nhanh. Tuy nhiên điều này không đồng nghĩa với sự gia tăng của nguy cơ ung thư. Cần đánh giá hình thái lâm sàng của nốt ruồi cho từng lần thăm khám và các yếu tố liên quan để có thể đưa ra kết luận cho tình trạng tái phát của nốt ruồi sau xoá.
- Nốt ruồi gia tăng kích thước nhanh trong thời gian ngắn kèm với thường xuyên có vảy, bong lại tạo vảy mới thì có phải đã chuyển thành ung thư da không?
Trả lời: Một nốt ruồi đã có từ trước bỗng gia tăng về kích thước, và thường xuyên bong tróc vảy là một nốt ruồi cần được đặt trong tầm kiểm soát về nguy cơ biến đổi thành mô ung thư tế bào da. Khi gặp những tổn thương như vậy, người bệnh nên đi khám chuyên khoa da liễu sớm nhất có thể để được các bác sĩ da liễu thăm khám xác định xem tình trạng của sang thương. Nếu cần bác sĩ sẽ chỉ định làm thêm xét nghiệm sinh thiết da để chẩn đoán chính xác cho người bệnh. Bên cạnh đó, bạn cũng nên để ý thêm một vài dấu hiệu sau đây: bờ rìa của nốt ruồi ngoằn ngoèo không đều, bất đối xứng, có nhiều màu sắc khác nhau, kích thước trên 6mm, có thể kèm chảy máu, ngứa.
- Nốt ruồi biến đổi thành ung thư da có gây tử vong không?
Trả lời: Ung thư da chia làm 2 loại là không melanona và melanoma. Trong đó, melanoma là loại ung thư tế bào hắc tố ác tính có độ ác tính cao, di căn nhanh. Melanoma có tính di truyền và thường gặp ở người da trắng, ít gặp ở người châu Á. Ung thư tế bào gai và ung thư tế bào đáy là 2 loại ung thư tế bào da không melanoma thường gặp trong đó ung thư tế bào đáy là loại ung thư có tiên lượng khá tốt vì đa số chỉ tiến triển ăn lan vào mô tại chỗ nhưng hiếm khi di căn do vậy hiếm khi gây tử vong cho người bệnh. Tuy nhiên, các vị trí phức tạp như đầu mũi, góc trong mặt, loa tai,… gây khó khăn có việc tạo hình đảm bảo thẩm mỹ sau phẫu thuật. Ung thư tế bào gai lại là loại ung thư tế bào da có khả năng di căn, do vậy cần phát hiện và điều trị sớm để hạn chế tử vong.
Tài liệu tham khảo:
- https://dermnetnz.org/imagedetail/22741-cellular-naevus
- Zizhen Guo, Lingling Ge, Yuehua Li, et al. (2023), History and prospect of melanocytic nevus treatment: A bibliometric analysis, Chinese Journal of Plastic and Restruction Surgery 5, 163-172.
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/ddg.14776
- https://www.visualdx.com/visualdx/diagnosis/?moduleId=101&diagnosisId=52631
- https://www.visualdx.com/visualdx/diagnosis/?moduleId=101&diagnosisId=52043
