Theo thống kê, hàng năm có hàng triệu người trên thế giới mắc bệnh zona thần kinh. Căn bệnh này không chỉ xảy ra ở người già mà còn có thể gặp ở cả người trẻ tuổi. Nếu không được điều trị kịp thời, zona thần kinh có thể để lại những biến chứng nguy hiểm. Vậy đâu là những thông tin quan trọng mà bạn cần biết về bệnh này?
Bệnh zona thần kinh là gì?
Zona thần kinh, hay còn gọi là bệnh giời leo, là một bệnh nhiễm trùng da do virus varicella-zoster gây ra. Virus này cũng chính là thủ phạm gây bệnh thủy đậu. Sau khi mắc thủy đậu, virus sẽ “ẩn náu” trong các tế bào thần kinh. Khi hệ miễn dịch suy yếu, virus này có thể “tỉnh giấc” và gây ra bệnh zona. Bệnh thường biểu hiện bằng những nốt mụn nước đỏ, đau rát tập trung thành từng chùm theo đường đi của dây thần kinh.
Các triệu chứng thường gặp
Bệnh zona thần kinh thường khởi phát bằng những cơn đau nhức dữ dội, rát bỏng hoặc ngứa ran ở một vùng da nhất định. Cơn đau này có thể so sánh như cảm giác bị kim châm hoặc điện giật. Sau đó, vài ngày hoặc vài tuần, vùng da bị ảnh hưởng sẽ xuất hiện những nốt ban đỏ, dần dần phát triển thành các mụn nước nhỏ li ti. Những mụn nước này thường tập trung thành từng chùm, theo đường phân bố của dây thần kinh.
Ngoài các triệu chứng trên, người bệnh zona thần kinh còn có thể gặp phải một số triệu chứng khác như:
- Sốt: Nhiệt độ cơ thể tăng nhẹ.
- Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi, chán ăn.
- Đau đầu: Đau nhức vùng đầu.
- Rối loạn cảm giác: Tê bì, ngứa ran ở vùng da bị ảnh hưởng.
- Sợ ánh sáng: Ánh sáng mạnh có thể làm tăng cảm giác đau rát.
Đặc biệt, một biến chứng đáng lo ngại của bệnh zona thần kinh là đau dây thần kinh sau zona. Đây là tình trạng đau kéo dài, dai dẳng, thậm chí có thể kéo dài nhiều tháng hoặc nhiều năm sau khi các mụn nước đã lành. Cơn đau này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Ai có nguy cơ mắc zona thần kinh?
“Zona thần kinh, dù không phân biệt tuổi tác, giới tính, nhưng lại có xu hướng tấn công những đối tượng nhất định. Người cao tuổi, đặc biệt là những người trên 50 tuổi, là nhóm có nguy cơ cao nhất. Hệ miễn dịch suy giảm theo tuổi tác khiến virus varicella-zoster có cơ hội “tỉnh giấc” và gây bệnh.
Bên cạnh đó, những người có hệ miễn dịch suy yếu do các bệnh lý như HIV/AIDS, ung thư, hoặc đang điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch cũng dễ mắc zona. Ngoài ra, những người trải qua các ca phẫu thuật lớn, bị bỏng nặng hoặc bị stress kéo dài cũng có nguy cơ cao hơn.
Bệnh zona thần kinh có lây không?
Nhiều người thường băn khoăn không biết bệnh zona thần kinh có lây không. Câu trả lời là: Zona thần kinh không lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, virus gây bệnh zona (virus varicella-zoster) có thể lây lan. Nếu bạn tiếp xúc trực tiếp với dịch của những mụn nước trên da người bệnh zona, đặc biệt là khi họ đang trong giai đoạn đầu của bệnh, bạn có nguy cơ bị nhiễm virus này. Nhưng thay vì mắc bệnh zona, bạn có thể bị thủy đậu nếu chưa từng mắc bệnh này hoặc chưa được tiêm phòng.
Giai đoạn phát triển bệnh zona thần kinh
Zona thần kinh là một bệnh nhiễm trùng do virus varicella-zoster (cùng loại virus gây bệnh thủy đậu) tái hoạt động. Bệnh thường trải qua một số giai đoạn phát triển với các triệu chứng đặc trưng. Dưới đây là chi tiết về các giai đoạn phát triển của bệnh zona thần kinh:
Giai đoạn tiền triệu (tiền khởi phát)
- Giai đoạn này thường kéo dài từ vài ngày đến vài tuần trước khi xuất hiện các triệu chứng rõ ràng trên da.
- Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi, khó chịu, đau nhức cơ bắp hoặc cảm giác ngứa ran, đau như kim châm ở một vùng da nhất định. Cơn đau có thể âm ỉ, liên tục hoặc từng cơn.
- Một số người có thể bị sốt nhẹ, đau đầu hoặc khó chịu tổng quát.
- Đây là giai đoạn khó nhận biết bệnh zona nếu chỉ dựa vào các triệu chứng, vì chúng dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác.
Giai đoạn cấp tính (bùng phát)
- Đây là giai đoạn đặc trưng nhất của bệnh zona, khi các triệu chứng trên da bắt đầu xuất hiện.
- Ban đầu, vùng da bị ảnh hưởng sẽ đỏ lên và xuất hiện các mụn nước nhỏ li ti. Các mụn nước này chứa đầy dịch trong suốt, sau đó có thể chuyển sang màu đục.
- Các mụn nước thường tập trung thành từng cụm dọc theo đường đi của dây thần kinh, thường chỉ ở một bên của cơ thể (trái hoặc phải), phổ biến nhất là ở vùng ngực, lưng, bụng, mặt hoặc cổ.
- Người bệnh sẽ cảm thấy đau rát, bỏng rát hoặc đau nhói dữ dội tại vùng da bị phát ban. Cơn đau có thể tăng lên khi chạm vào vùng da bị tổn thương hoặc khi mặc quần áo.
- Các mụn nước sẽ vỡ ra sau vài ngày, đóng vảy và khô lại. Quá trình này thường kéo dài từ 2 đến 4 tuần.
Giai đoạn mãn tính (đau dây thần kinh sau zona – Postherpetic Neuralgia – PHN)
- Đây là biến chứng thường gặp nhất của bệnh zona, đặc biệt ở người lớn tuổi.
- Đau dây thần kinh sau zona là tình trạng đau kéo dài ở vùng da đã từng bị phát ban, ngay cả sau khi các mụn nước đã lành hoàn toàn.
- Cơn đau có thể âm ỉ, liên tục, bỏng rát, nhói hoặc như điện giật.
- Đau dây thần kinh sau zona có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Tóm lại: Bệnh zona thần kinh trải qua ba giai đoạn chính: giai đoạn tiền triệu với các triệu chứng không đặc hiệu, giai đoạn cấp tính với các mụn nước đặc trưng và giai đoạn mãn tính với biến chứng đau dây thần kinh kéo dài. Việc nhận biết sớm các giai đoạn và điều trị kịp thời là rất quan trọng để giảm thiểu các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Các biến chứng nghiêm trọng
Bệnh zona thần kinh, do virus Varicella-zoster (cũng là nguyên nhân gây bệnh thủy đậu) tái hoạt động, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách. Các biến chứng này không chỉ gây đau đớn kéo dài mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Đau dây thần kinh sau zona (PHN): Đây là biến chứng phổ biến nhất và cũng là biến chứng đáng sợ nhất của bệnh zona. Cơn đau có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm sau khi các vết phát ban đã lành. Cảm giác đau có thể là âm ỉ, bỏng rát, nhói như điện giật hoặc đau buốt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày, giấc ngủ và tâm lý của người bệnh. Nguy cơ mắc PHN tăng lên theo độ tuổi, đặc biệt là ở người trên 50 tuổi.
Các vấn đề về mắt: Zona thần kinh có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh sinh ba, chi phối cảm giác vùng mặt, đặc biệt là mắt. Nếu zona ảnh hưởng đến mắt, có thể gây ra các biến chứng như viêm giác mạc, viêm màng bồ đào, tăng nhãn áp, thậm chí là mù lòa. Các triệu chứng bao gồm đau mắt, đỏ mắt, chảy nước mắt, nhạy cảm với ánh sáng và giảm thị lực.
Hội chứng Ramsay Hunt: Đây là một biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, xảy ra khi zona ảnh hưởng đến dây thần kinh mặt gần tai. Các triệu chứng bao gồm đau tai, phát ban quanh tai, liệt mặt cùng bên, chóng mặt, ù tai và mất thính lực.
Liệt mặt: Zona thần kinh có thể gây liệt một phần cơ mặt, tương tự như liệt Bell. Điều này có thể gây khó khăn trong việc ăn uống, nói chuyện và biểu cảm khuôn mặt.
Nhiễm trùng da thứ phát: Các vết phát ban do zona có thể bị nhiễm trùng bởi vi khuẩn, đặc biệt nếu không được vệ sinh sạch sẽ. Nhiễm trùng có thể gây mưng mủ, loét và để lại sẹo.
Các biến chứng khác: Trong một số trường hợp hiếm gặp, zona thần kinh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn như viêm phổi, viêm não, viêm màng não, đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch suy yếu.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
- Zona thần kinh ở gần mắt hoặc tai: Đây là vị trí đặc biệt nguy hiểm. Nếu zona ảnh hưởng đến mắt, có thể gây tổn thương giác mạc, giảm thị lực, thậm chí mù lòa. Zona ở tai có thể gây ảnh hưởng đến thính giác, gây đau tai, chóng mặt và các vấn đề về thần kinh. Trong cả hai trường hợp này, việc điều trị kịp thời bởi bác sĩ chuyên khoa là rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng.
- Zona lan rộng: Thông thường, zona chỉ xuất hiện ở một bên của cơ thể, dọc theo đường đi của dây thần kinh. Tuy nhiên, nếu phát ban lan sang cả hai bên, hoặc bao phủ một diện tích lớn trên cơ thể, bạn cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Điều này có thể là dấu hiệu của hệ miễn dịch suy yếu, cần được kiểm tra và điều trị.
- Các triệu chứng nghiêm trọng: Nếu bạn gặp các triệu chứng sau, hãy đến gặp bác sĩ:
- Đau dữ dội không kiểm soát được bằng thuốc giảm đau thông thường.
- Phát ban có dấu hiệu nhiễm trùng, như sưng đỏ, chảy mủ hoặc có mùi hôi.
- Sốt cao.
- Khó chịu tổng thể.
- Không cải thiện sau vài ngày điều trị tại nhà: Nếu bạn đã tự điều trị tại nhà bằng các phương pháp thông thường (như chườm mát, dùng thuốc bôi ngoài da) trong 2-3 ngày mà tình trạng không cải thiện, hoặc thậm chí xấu đi, bạn nên tìm kiếm sự tư vấn của bác sĩ.
- Người có hệ miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như người bị HIV/AIDS, ung thư, đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, hoặc người lớn tuổi, có nguy cơ cao bị biến chứng do zona thần kinh. Do đó, họ cần được theo dõi và điều trị chặt chẽ bởi bác sĩ.
- Đau dây thần kinh sau zona (Postherpetic neuralgia – PHN): Đây là biến chứng thường gặp nhất của zona thần kinh, gây đau kéo dài ở vùng da bị ảnh hưởng ngay cả sau khi phát ban đã lành. Nếu bạn bị đau kéo dài sau khi zona đã khỏi, hãy đến gặp bác sĩ để được điều trị giảm đau.
Tóm lại, việc thăm khám bác sĩ kịp thời khi gặp các dấu hiệu bất thường của bệnh zona thần kinh là rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng và đảm bảo sức khỏe.
Chẩn đoán bệnh zona thần kinh như thế nào?
Để chẩn đoán bệnh zona thần kinh, bác sĩ sẽ dựa trên một số yếu tố chính, bao gồm:
- Khám lâm sàng: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Bác sĩ sẽ kiểm tra kỹ lưỡng các phát ban và mụn nước trên da. Vị trí và hình dạng đặc trưng của các mụn nước (thường mọc thành dải dọc theo đường đi của dây thần kinh) là dấu hiệu điển hình của bệnh zona. Bác sĩ cũng sẽ hỏi bệnh nhân về các triệu chứng đi kèm, chẳng hạn như đau rát, ngứa, nóng ran ở vùng da bị ảnh hưởng. Thông tin về tiền sử bệnh thủy đậu cũng rất quan trọng.
- Xét nghiệm (trong một số trường hợp): Trong hầu hết các trường hợp, việc khám lâm sàng là đủ để chẩn đoán bệnh zona. Tuy nhiên, trong một số trường hợp không điển hình hoặc khó phân biệt với các bệnh da liễu khác, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm. Các xét nghiệm thường được sử dụng bao gồm:
- Xét nghiệm Tzanck: Xét nghiệm này được thực hiện bằng cách lấy một mẫu dịch từ mụn nước và quan sát dưới kính hiển vi để tìm tế bào khổng lồ đa nhân, một dấu hiệu gợi ý nhiễm virus herpes zoster (virus gây bệnh zona).
- Xét nghiệm PCR: Đây là xét nghiệm có độ chính xác cao hơn, giúp phát hiện trực tiếp DNA của virus herpes zoster trong mẫu bệnh phẩm (dịch mụn nước hoặc mẫu da).
- Nuôi cấy virus: Phương pháp này ít được sử dụng hơn do tốn thời gian và độ nhạy không cao bằng PCR.
Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ xem xét các yếu tố khác để chẩn đoán phân biệt bệnh zona với các bệnh lý khác như:
- Herpes simplex: Bệnh này cũng gây ra mụn nước, nhưng thường xuất hiện ở miệng, bộ phận sinh dục hoặc các vùng da khác, không theo đường đi của dây thần kinh.
- Viêm da tiếp xúc: Bệnh này thường do tiếp xúc với các chất kích ứng, gây ra phát ban đỏ, ngứa, nhưng không có mụn nước điển hình như zona.
- Bệnh chốc lở: Bệnh này do nhiễm vi khuẩn, gây ra mụn mủ, vỡ ra tạo thành vảy tiết màu vàng.
Cách điều trị bệnh zona thần kinh
Sử dụng thuốc kháng virus
Đây là phương pháp điều trị chính, giúp ức chế sự nhân lên của virus và rút ngắn thời gian phát bệnh. Các loại thuốc kháng virus thường được sử dụng bao gồm:
- Acyclovir: Đây là loại thuốc kháng virus phổ biến, có thể dùng đường uống hoặc đường tiêm tĩnh mạch trong trường hợp bệnh nặng.
- Valacyclovir và Famciclovir: Đây là hai loại thuốc mới hơn, có tác dụng tương tự như Acyclovir nhưng có liều dùng thuận tiện hơn.
Việc điều trị bằng thuốc kháng virus nên được bắt đầu trong vòng 72 giờ đầu tiên sau khi xuất hiện các triệu chứng để đạt hiệu quả tốt nhất.
Giảm đau
Đau là triệu chứng khó chịu nhất của bệnh zona thần kinh. Các biện pháp giảm đau bao gồm:
- Thuốc giảm đau không kê đơn: Paracetamol, Ibuprofen có thể giúp giảm đau nhẹ đến trung bình.
- Thuốc giảm đau thần kinh: Gabapentin, Pregabalin thường được sử dụng để điều trị đau thần kinh sau zona (postherpetic neuralgia), một biến chứng đau mãn tính sau khi các mụn nước đã lành.
- Kem bôi Capsaicin: Kem bôi chứa Capsaicin, một chất chiết xuất từ ớt, có thể giúp giảm đau tại chỗ.
Chăm sóc tại nhà
Bên cạnh việc dùng thuốc, việc chăm sóc tại nhà cũng rất quan trọng:
- Giữ vùng da sạch và khô: Tránh cọ xát mạnh vào vùng da bị tổn thương.
- Chườm mát: Chườm mát bằng khăn ướt có thể giúp giảm ngứa và đau.
- Tắm nước mát: Tắm nước mát (không nóng) có thể giúp làm dịu da.
- Tránh gãi: Cố gắng không gãi các mụn nước vì có thể gây nhiễm trùng thứ phát và để lại sẹo.
- Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát: Tránh mặc quần áo chật chội cọ xát vào vùng da bị bệnh.
Các biện pháp khác
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm các loại thuốc khác như:
- Corticosteroid: Có thể được sử dụng trong thời gian ngắn để giảm viêm và đau, nhưng cần thận trọng vì có thể gây ra tác dụng phụ.
- Thuốc chống trầm cảm ba vòng: Amitriptyline, Nortriptyline có thể được sử dụng để điều trị đau thần kinh sau zona.
Biện pháp phòng ngừa zona thần kinh
1. Tiêm vắc-xin
Đây là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Vắc-xin zona thần kinh được khuyến cáo cho người lớn từ 50 tuổi trở lên, bất kể họ đã từng bị zona thần kinh hay chưa. Vắc-xin giúp giảm nguy cơ mắc bệnh, giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh và giảm nguy cơ biến chứng đau dây thần kinh sau zona (postherpetic neuralgia – PHN), một biến chứng đau mãn tính kéo dài sau khi các mụn nước đã lành. Ngoài ra, trẻ em và người lớn chưa bị thủy đậu nên tiêm phòng vắc-xin thủy đậu để phòng tránh cả thủy đậu và giảm nguy cơ mắc zona thần kinh sau này.
Tăng cường hệ miễn dịch
Một hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp kiểm soát virus Varicella-zoster và giảm nguy cơ tái hoạt động của virus. Để tăng cường hệ miễn dịch, bạn nên:
- Chế độ ăn uống cân bằng: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc. Hạn chế đồ ăn chế biến sẵn, đồ ngọt và đồ uống có cồn.
- Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm giúp cơ thể phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch.
- Tập thể dục thường xuyên: Vận động thể chất giúp tăng cường sức khỏe tổng thể và hệ miễn dịch.
- Giảm căng thẳng: Căng thẳng kéo dài có thể làm suy yếu hệ miễn dịch. Tìm các phương pháp thư giãn như yoga, thiền hoặc các hoạt động giải trí.
- Không hút thuốc: Hút thuốc lá làm suy yếu hệ miễn dịch và tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh, bao gồm cả zona thần kinh.
Tránh tiếp xúc với người bệnh
Mặc dù zona thần kinh không lây lan trực tiếp từ người sang người, nhưng người bị zona thần kinh có thể lây truyền virus Varicella-zoster cho người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa được tiêm phòng thủy đậu. Người này sau đó sẽ bị thủy đậu, chứ không phải zona thần kinh. Vì vậy, nên tránh tiếp xúc với dịch tiết từ các mụn nước của người bệnh.
Vệ sinh cá nhân
Giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt là sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc các vật dụng có thể bị nhiễm virus.
Tiêm vắc-xin là biện pháp phòng ngừa zona thần kinh hiệu quả nhất. Bên cạnh đó, việc duy trì một lối sống lành mạnh, tăng cường hệ miễn dịch và tránh tiếp xúc với người bệnh cũng góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về zona thần kinh hoặc vắc-xin, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ.
Tóm lại, zona thần kinh là một bệnh lý gây khó chịu và có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp phòng ngừa là vô cùng quan trọng.
Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, mỗi người cần chủ động nâng cao sức khỏe bản thân bằng chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống khoa học và đặc biệt là tiêm phòng vắc-xin zona thần kinh. Đây là biện pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất, giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh, giảm nhẹ các triệu chứng nếu chẳng may mắc phải và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như đau dây thần kinh sau zona.
Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của bạn và người thân bằng cách tìm hiểu thông tin và thực hiện các biện pháp phòng ngừa zona thần kinh ngay hôm nay.
