Bệnh tổ đỉa là một dạng viêm da đặc biệt, có thể phát sinh do yếu tố di truyền, tiếp xúc với các chất hóa học gây kích ứng, sự xâm nhập của vi khuẩn, hệ miễn dịch suy yếu, phản ứng phụ của một số loại dược phẩm hoặc do căng thẳng thần kinh. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về bản chất của bệnh tổ đỉa, bao gồm nguyên nhân hình thành, các triệu chứng nhận biết và các phương pháp điều trị tối ưu.
Bệnh tổ đỉa là gì?
Tổ đỉa (Dyshidrotic eczema) là một loại viêm da phổ biến, đặc trưng bởi sự xuất hiện của các mụn nước nhỏ, kích thước xấp xỉ 1 – 2mm, nằm sâu bên dưới bề mặt da nên khó vỡ, phân bố riêng lẻ hoặc tập trung thành từng đám ở các cạnh ngón tay, ngón chân, gan bàn tay và gan bàn chân, gây cảm giác ngứa ngáy dữ dội. Bệnh có thể diễn biến cấp tính, tái đi tái lại hoặc kéo dài mãn tính.
Dựa trên mức độ nghiêm trọng của tổn thương, bệnh chàm tổ đỉa được phân loại thành 4 dạng khác nhau:
- Dạng thông thường: Đây là dạng bệnh phổ biến nhất, các tổn thương trên da ở mức độ nhẹ đến trung bình.
- Dạng bội nhiễm: Biểu hiện tương tự dạng thông thường. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, da đã bị nhiễm trùng do sự xâm nhập của vi trùng và hình thành các mụn chứa mủ.
- Dạng phỏng nước: Do việc chăm sóc vùng da bị bệnh không đúng cách, thường xuyên tiếp xúc với các hợp chất hóa học, dẫn đến sự hình thành các túi nước lớn trên da.
- Dạng khô: Đây là một dạng bệnh khá đặc biệt, vùng da bị ảnh hưởng ửng đỏ, bong tróc vảy nhưng không có sự xuất hiện của mụn nước.
Chàm tổ đỉa không có khả năng lây lan sang người khác nhưng có thể lan rộng ra các khu vực da khỏe mạnh trên cơ thể. Thông thường, các dấu hiệu của bệnh có thể thuyên giảm sau 3 – 4 tuần nếu được chăm sóc và điều trị thích hợp.
Triệu chứng của bệnh tổ đỉa
Các dấu hiệu nhận biết bệnh tổ đỉa
Khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu khác thường nào trên da, việc tìm kiếm sự tư vấn y tế từ bác sĩ chuyên khoa là rất cần thiết để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, do các biểu hiện của bệnh tổ đỉa thường dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý da liễu thông thường khác.
Một số biểu hiện đặc trưng của bệnh tổ đỉa:
- Nổi mụn nước: Các nốt mụn nhỏ li ti, đường kính chưa đến 2mm bắt đầu xuất hiện chủ yếu tại các ngón tay, ngón chân, gan bàn tay và gan bàn chân. Những mụn nước này ẩn sâu dưới lớp da nên rất khó vỡ, phân bố riêng lẻ hoặc tụ tập thành từng chùm, khi chạm vào sẽ cảm nhận được sự sần sùi.
- Cảm giác khó chịu: Vùng da có mụn nước có thể gây cảm giác rát bỏng hoặc không có triệu chứng rõ rệt. Nếu tiếp xúc với các tác nhân gây hại như chất tẩy rửa, hóa chất, chất kích ứng… tình trạng này sẽ trở nên nghiêm trọng hơn.
- Bội nhiễm: Để xoa dịu cơn ngứa, người bệnh thường gãi mạnh vào vùng da bị tổn thương, hành động này có thể làm vỡ các mụn nước, tạo thành các vết thương hở, làm da khô nứt và gây đau nhức. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập sâu vào các tầng biểu bì và gây ra tình trạng nhiễm trùng.
- Hình thành lớp vảy: Sau khi mụn nước vỡ, dịch bên trong sẽ chảy ra và mụn xẹp xuống. Quá trình này dẫn đến hiện tượng da khô ráp, hình thành các lớp vảy dễ bong tróc, gây mất thẩm mỹ.
- Biến đổi móng tay, móng chân: Trong trường hợp bệnh tổ đỉa diễn tiến phức tạp, gây biến chứng viêm hạch bạch huyết và có thể dẫn đến sự biến dạng của móng. Mức độ sưng to của hạch bạch huyết tỷ lệ thuận với mức độ biến dạng của móng.
Thời điểm cần thăm khám bác sĩ?
Nếu gặp bất kỳ biểu hiện nào được mô tả ở trên, bạn nên nhanh chóng liên hệ với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn chuyên môn. Việc chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ bệnh trở nặng và hỗ trợ quá trình phục hồi sức khỏe một cách hiệu quả.
Nguyên nhân gây ra bệnh tổ đỉa
Các yếu tố nguy cơ của bệnh tổ đỉa:
Yếu tố di truyền: Tiền sử gia đình có người thân (cha mẹ) mắc bệnh tổ đỉa làm tăng khả năng mắc bệnh ở các thế hệ sau.
Phản ứng dị ứng: Làn da mẫn cảm dễ bị kích ứng bởi các thành phần hóa học có trong các sản phẩm như xà phòng, chất tẩy rửa, các sản phẩm chăm sóc cá nhân,…
Sự xâm nhập của vi sinh vật: Môi trường sống và nguồn nước bị ô nhiễm, công việc đòi hỏi tiếp xúc thường xuyên với đất và nước ô nhiễm trong một khoảng thời gian dài tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm phát triển trên da. Khi gặp điều kiện thuận lợi, chúng sẽ sinh sôi mạnh mẽ và gây bệnh.
Hệ miễn dịch suy giảm: Những người mắc các bệnh mãn tính như đái tháo đường, bệnh lý gan thận, nhiễm HIV… thường có hệ miễn dịch yếu, làm giảm khả năng bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Do đó, các tác nhân gây hại dễ dàng tấn công và gây bệnh qua da.
Ảnh hưởng từ thuốc và mỹ phẩm: Việc sử dụng không đúng cách các loại thuốc điều trị bệnh tổ đỉa hoặc các sản phẩm mỹ phẩm có thể gây tổn thương hàng rào bảo vệ da, tạo điều kiện thuận lợi cho các chất gây kích ứng xâm nhập sâu vào da và gây bệnh.
Tình trạng căng thẳng: Tình trạng căng thẳng kéo dài cũng là một yếu tố làm suy yếu hệ thống miễn dịch của cơ thể.
Các yếu tố khác: Các bệnh lý như chàm thể tạng, nhiễm nấm, tiếp xúc thường xuyên với kim loại, rối loạn hệ thần kinh tự chủ,… cũng có thể liên quan đến sự phát triển của bệnh tổ đỉa.
Biến chứng của bệnh tổ đỉa
Tuy không nguy hiểm đến tính mạng, chàm tổ đỉa gây ra những cơn ngứa dai dẳng dưới da và có xu hướng tái phát thường xuyên, gây nhiều phiền toái cho người bệnh, tác động tiêu cực đến sinh hoạt hàng ngày. Hơn nữa, nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra những hệ lụy đáng lo ngại như:
- Ảnh hưởng đến thẩm mỹ: Làn da có thể trở nên thô ráp, đổi màu, bong tróc nếu các mụn nước xuất hiện lặp đi lặp lại nhiều lần.
- Khó khăn trong vận động: Tình trạng này thường gặp ở những bệnh nhân có mụn nước ở bàn chân. Việc di chuyển nhiều có thể làm vỡ mụn nước, gây sưng tấy và tăng nguy cơ nhiễm trùng nếu không được vệ sinh và chăm sóc đúng cách.
- Nhiễm trùng thứ phát: Do thói quen gãi, cào, chà xát mạnh vào vùng da bị bệnh để giảm bớt cảm giác ngứa, người bệnh có thể vô tình làm vỡ các mụn nước. Điều này tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập vào các vết thương hở, dẫn đến nhiễm trùng thứ phát, biểu hiện là sự xuất hiện của các mụn mủ khó lành, viêm hạch bạch huyết, viêm mô liên kết,…
Các loại bệnh tổ đỉa
Bệnh chàm tổ đỉa được phân loại thành các dạng sau:
- Chàm tổ đỉa dạng nhẹ: Biểu hiện là sự xuất hiện của các mụn nước nhỏ gây ngứa, có xu hướng lan rộng ra các vùng da xung quanh. Triệu chứng thường bắt đầu ở lòng bàn tay.
- Chàm tổ đỉa bội nhiễm: Đây là tình trạng bệnh nặng hơn, các mụn nước trở nên lớn hơn và chứa mủ bên trong.
- Chàm tổ đỉa dạng bóng nước: Thường gặp ở những người có tiền sử dị ứng với các chất hóa học. Các mụn nước có kích thước tương đương hạt đậu hoặc lớn hơn, chứa dịch bên trong và dễ vỡ, chảy dịch.
- Chàm tổ đỉa dạng khô: Các mụn nước xuất hiện thành từng đám, có dạng khô, không chứa dịch nhưng gây ngứa ngáy dữ dội và bong tróc vảy.
Bệnh tổ đỉa có lây không?
Chàm tổ đỉa không phải là bệnh truyền nhiễm. Trái với nhiều bệnh lý da liễu khác có khả năng lây truyền, chàm tổ đỉa hoàn toàn không lây từ người sang người. Thực chất, đây là một tình trạng da liễu liên quan đến đặc điểm cơ địa riêng biệt của mỗi người.
Mặc dù các tổn thương do chàm tổ đỉa có thể lan rộng từ khu vực da này sang khu vực da khác trên cùng một cá thể, nhưng bệnh không thể lây nhiễm cho người khác qua các tiếp xúc thông thường trong sinh hoạt hàng ngày.
Các chuyên gia da liễu khẳng định rằng ngay cả trong trường hợp các mụn nước bị vỡ và dịch tiết tiếp xúc trực tiếp với da của người khác, nguy cơ lây bệnh vẫn bằng không.
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tổ đỉa
Ai dễ bị chàm tổ đỉa: Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh chàm tổ đỉa. Tuy nhiên, bệnh có xu hướng xuất hiện phổ biến hơn ở những người dưới 40 tuổi.
Các yếu tố làm gia tăng khả năng mắc chàm tổ đỉa
Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh chàm tổ đỉa, bao gồm:
- Yếu tố di truyền: Tiền sử gia đình có người mắc bệnh chàm tổ đỉa (đặc biệt là cha mẹ).
- Môi trường sống và làm việc độc hại: Sống hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm, tiếp xúc với các chất độc hại.
- Tiếp xúc thường xuyên với hóa chất và kim loại: Thường xuyên tiếp xúc với các chất tẩy rửa mạnh, hóa chất công nghiệp hoặc một số kim loại.
- Cơ địa dễ bị dị ứng và suy giảm miễn dịch: Cơ địa dễ bị dị ứng với các tác nhân bên ngoài hoặc mắc các bệnh lý gây suy giảm hệ miễn dịch.
- Căng thẳng kéo dài: Trải qua các giai đoạn căng thẳng tinh thần hoặc thể chất trong một thời gian dài.
Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tổ đỉa
Chẩn đoán chính xác
- Đánh giá lâm sàng: Quan sát các mụn nước nằm sâu dưới da, có dạng ẩn vào da, phân bố rải rác hoặc tụ tập thành từng nhóm ở lòng bàn tay và lòng bàn chân.
Phân biệt với các bệnh lý khác:
- Eczema ở các vị trí khác: Eczema ở bàn tay (thường xuất hiện ở mu bàn tay) có các mụn nước nông, bao phủ toàn bộ vùng da bị tổn thương; sau một thời gian, các mụn nước này sẽ tự vỡ hoặc chuyển sang dạng lichen hóa.
- Nấm kẽ, nấm da do Trichophyton rubrum: Có sự hiện diện của mụn nước, bờ viền rõ hoặc đôi khi viền không liên tục. Kết quả xét nghiệm tìm thấy vi nấm là dương tính.
Phương pháp điều trị tổ đỉa hiệu quả
Liệu pháp quang học – Chiếu tia cực tím A (UVA)
Việc chiếu tia UVA hoặc UVA-1, có thể kết hợp với psoralen dạng uống hoặc bôi, được thực hiện 2 – 3 lần mỗi tuần, có thể giúp cải thiện tình trạng mụn nước và giảm ngứa. Liều chiếu xạ ban đầu thường là 0,5J cho mỗi lần điều trị và có thể tăng thêm 0,5J trong các lần điều trị tiếp theo, tùy theo đáp ứng của bệnh nhân.
Corticosteroid
Corticosteroid tại chỗ là phương pháp điều trị chủ đạo. Thông thường, bác sĩ sẽ bắt đầu với corticosteroid nhóm I, sau đó có thể chuyển sang nhóm II hoặc III dạng thuốc mỡ vì khả năng thẩm thấu vào da của thuốc mỡ tốt hơn so với kem bôi.
Một số hoạt chất corticosteroid thường được sử dụng bao gồm: Clobetasol propionate 0,05% hoặc Betamethasone dipropionate 0,05%, bôi 2 lần mỗi ngày trong 2 – 4 tuần. Có thể kết hợp với thuốc giảm ngứa tại chỗ chứa pramoxine để tăng hiệu quả.
Trong trường hợp bệnh diễn biến nặng, corticosteroid toàn thân như prednisone dạng uống hoặc hỗn dịch triamcinolone tiêm bắp có thể được cân nhắc sử dụng.
Chất ức chế calcineurin
Các thuốc ức chế calcineurin bao gồm tacrolimus và pimecrolimus. So với corticosteroid tại chỗ, các thuốc này có một số ưu điểm như ít gây ra các phản ứng quá mẫn, không gây giãn mạch máu, cũng như không gây mỏng và teo da.
Onabotulinum toxin A
Phương pháp này được chỉ định trong những trường hợp bệnh nghiêm trọng, giúp giảm nhanh các triệu chứng ngứa ngáy khó chịu.
Thuốc ức chế miễn dịch
Các thuốc như azathioprine, methotrexate, mycophenolate mofetil, cyclosporin hoặc etanercept có thể được chỉ định trong các trường hợp chàm tổ đỉa nặng và khó kiểm soát. Liều lượng thuốc cần được tính toán cẩn thận để tránh nguy cơ quá liều và ngộ độc thuốc.
Chelat hóa Nickel và Khellin
Thuốc chelat hóa nickel, ví dụ như disulfiram (Antabuse), có thể được sử dụng cho những bệnh nhân có tiền sử nhạy cảm với nickel.
Khellin, một furano chromone tương tự như methoxypsoralen, có thể được sử dụng kết hợp với liệu pháp chiếu UVA trong các trường hợp bệnh nặng. Khác với các psoralen khác, khellin không gây độc cho da và không làm tăng sắc tố ở vùng da khỏe mạnh sau khi điều trị bằng tia UVA.
Thói quen sinh hoạt có thể giúp phòng ngừa tổ đỉa
Để ngăn ngừa bệnh chàm tổ đỉa một cách hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ tái phát, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau đây:
Vệ sinh cá nhân đúng cách và duy trì sự khô thoáng cho da: Vệ sinh cơ thể thường xuyên, đặc biệt là vùng lòng bàn tay và lòng bàn chân, là vô cùng quan trọng. Hãy rửa tay chân bằng xà phòng dịu nhẹ và nước sạch, sau đó lau khô kỹ bằng khăn mềm. Tránh để mồ hôi tích tụ, gây bí tắc lỗ chân lông và tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn và nấm phát triển, dẫn đến viêm da. Đặc biệt, sau khi tiếp xúc với các nguồn ô nhiễm như đất bẩn, hóa chất, hoặc môi trường ẩm ướt, cần vệ sinh ngay lập tức bằng xà phòng diệt khuẩn để loại bỏ các tác nhân gây bệnh.
Bổ sung đủ nước và tăng cường thải độc cho cơ thể: Uống đủ lượng nước mỗi ngày là yếu tố thiết yếu để duy trì độ ẩm cho da và hỗ trợ quá trình trao đổi chất. Bên cạnh nước lọc, bạn có thể bổ sung các loại nước ép trái cây tươi, vừa cung cấp vitamin và khoáng chất, vừa giúp thanh lọc cơ thể và đào thải độc tố, từ đó tăng cường sức đề kháng cho da.
Xây dựng lối sống khoa học và cân bằng: Chế độ làm việc và nghỉ ngơi hợp lý đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tổng thể và sức khỏe làn da. Tránh tình trạng căng thẳng kéo dài (stress), vì stress có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và khiến các bệnh về da, bao gồm cả chàm tổ đỉa, dễ bùng phát. Hãy dành thời gian cho các hoạt động thư giãn, giải trí và ngủ đủ giấc để cơ thể được phục hồi.
Tăng cường vận động và rèn luyện thể chất: Vận động và luyện tập thể dục thường xuyên không chỉ giúp nâng cao sức khỏe tim mạch, tăng cường hệ miễn dịch mà còn giúp cải thiện lưu thông máu, nuôi dưỡng da tốt hơn. Chọn lựa các bài tập phù hợp với thể trạng và duy trì thói quen tập luyện đều đặn để có một cơ thể khỏe mạnh và làn da săn chắc.
Hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây kích ứng: Đối với những người có cơ địa dị ứng, việc hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây kích ứng như hóa chất (chất tẩy rửa, xà phòng mạnh), kim loại (nickel), lông động vật, phấn hoa, hoặc một số loại thực phẩm nhất định là rất quan trọng. Nên sử dụng găng tay bảo hộ khi làm việc nhà hoặc tiếp xúc với hóa chất.
Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống cân bằng và giàu dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe làn da. Hạn chế tiêu thụ các thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ ngọt, đồ cay nóng và các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá. Thay vào đó, hãy bổ sung nhiều rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và các nguồn protein lành mạnh.
Bệnh tổ đỉa mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng có thể gây ra nhiều khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc nhận biết sớm các triệu chứng, tìm hiểu nguyên nhân và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp là rất quan trọng để kiểm soát bệnh hiệu quả. Bên cạnh đó, việc tuân thủ các biện pháp phòng ngừa sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ tái phát bệnh. Nếu bạn nghi ngờ mình mắc bệnh tổ đỉa, hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để được thăm khám, chẩn đoán và tư vấn điều trị kịp thời.
