Chẩn đoán dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE ngày càng tăng kèm theo gia tăng chỉ định sử dụng các loại sữa công thức, đặc biệt ở trẻ sơ sinh. Trong khi, tần suất lưu hành thật sự của bệnh chỉ khoảng 1%.

Các hướng dẫn quốc tế về chăm sóc sức khỏe ban đầu trong lĩnh vực dị ứng sữa có thể làm chẩn đoán quá mức các triệu chứng bình thường của trẻ sơ sinh thành tình trạng dị ứng sữa bò.

Đó là kết quả từ một nghiên cứu gần đây được công bố trên tạp chí Clinical & Experimental Allergy, khảo sát tần suất của các triệu chứng được nêu trong hướng dẫn với tình trạng dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE ở trẻ em.

Đánh giá nguy cơ gây dị ứng

Các nhà nghiên cứu thực hiện phân tích thứ cấp các dữ liệu từ nghiên cứu khảo sát khả năng dung nạp (EAT). Đây là một nghiên cứu nhằm khảo sát việc sớm đưa các thức ăn có khả năng gây dị ứng vào chế độ ăn của trẻ có làm giảm nguy cơ dị ứng của trẻ với loại thực phẩm đó không.

Có 1.303 trẻ sơ sinh khỏe mạnh tham gia nghiên cứu được cho bú mẹ hoàn toàn ít nhất trong 3 tháng đầu đời. Các trẻ này được phân nhóm ngẫu nhiên thành 2 nhóm: nhóm cho ăn tiêu chuẩn (SIG) và nhóm cho ăn sớm (EIG).

Những trẻ sơ sinh trong nhóm EIG được cho ăn 6 loại thực phẩm gây dị ứng, gồm cả sữa bò, song song với việc bú mẹ. Các trẻ trong nhóm còn lại được cho bú mẹ hoàn toàn ít nhất là đến 6 tháng.

Tất cả các trẻ được đưa đến trung tâm khám sức khỏe vào thời điểm 3 tháng và 6 tháng. Đồng thời, hằng tháng cha mẹ của trẻ đều trả lời bảng câu hỏi về tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ cũng như lượng thực phẩm có nguy cơ gây dị ứng mà trẻ tiêu thụ cho đến khi trẻ được 12 tháng tuổi.

Bảng câu hỏi ghi nhận xem trẻ có bất kỳ phản ứng phụ nào kể từ thời điểm đánh giá lúc 3 tháng tuổi hoặc kể từ bảng câu hỏi lần trước, như chàm, các vấn đề về hô hấp hoặc tiêu hóa.

Các hướng dẫn quốc tế về dị ứng sữa trong chăm sóc sức khỏe ban đầu (iMAP) xác định các triệu chứng khóc dạ đề, trào ngược, từ chối hoặc chán ghét thức ăn, tiêu chảy, táo bón, ngứa, phát ban da, viêm da cơ địa là những triệu chứng từ nhẹ đến trung bình của tình trạng dị ứng sữa không qua trung gian IgE.

Các triệu chứng tiêu chảy, nôn ói, đau bụng, đi tiêu phân nhầy hoặc có máu trong phân và viêm da cơ địa nặng là các triệu chứng dị ứng nặng.

Phát hiện chính của nghiên cứu nhằm xem xét mức độ thường gặp của các triệu chứng được đề cập trong hướng dẫn iMAP về tình trạng dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE.

3 tháng tuổi… trẻ vẫn chưa bú sữa bò

Cụ thể, trong giai đoạn trẻ từ 3 đến 12 tháng tuổi, hằng tháng có 25% gia đình cho biết trẻ có nhiều hơn 2 triệu chứng dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE ở mức nhẹ – trung bình; và 1,4% gia đình ghi nhận trẻ có các triệu chứng nặng.

Nghiên cứu cũng nhận thấy các tỉ lệ này đạt đỉnh vào thời điểm 3 tháng (38% có triệu chứng nhẹ – trung bình; 4,2% có triệu chứng nặng). Đây là thời điểm mà trẻ chưa bú sữa bò.

Đến thời điểm 12 tháng tuổi, 73,6% trẻ đã có các triệu chứng ở mức độ nhẹ – trung bình; 9,3% trẻ có các triệu chứng ở mức độ nặng, ít nhất vào một tháng nào đó trong thời gian nghiên cứu.

Ở giai đoạn từ 3 đến 12 tháng tuổi, tỉ lệ trung bình các triệu chứng liên quan đến sữa là 2,2%; tỉ lệ trung bình có máu trong phân và nôn ói lần lượt là 0,2% và 45,8% trong mỗi tháng; tỉ lệ nôn ói cao nhất vào tháng thứ 3 với 78,1%.

Các triệu chứng khóc dạ đề, nôn ói, khó chịu ở bụng thường gặp nhất tại thời điểm 3 tháng và giảm dần theo tuổi. Trái lại, triệu chứng từ chối hoặc chán ghét thức ăn tăng dần trong 12 tháng đầu. Tiêu chảy và táo bón cũng tăng trong giai đoạn sơ sinh, còn các triệu chứng về da lại ổn định hơn.

Số lượng trẻ có đầy đủ các triệu chứng dị ứng sữa bò nặng ít hơn, với tỉ lệ đau bụng cao nhất tại thời điểm 3 tháng. Hầu hết các triệu chứng nặng có tần suất khoảng 1 – 2% mỗi tháng.

Đại đa số trẻ tuy có triệu chứng nhưng lại không bị dị ứng sữa bò

Tuy nhiên, cuối cùng chỉ có 0,6% trẻ tham gia trong nghiên cứu EAT (7 trẻ trong tổng số 1166 trẻ, do có 137 trẻ không tham gia đủ thời gian nghiên cứu) được chẩn đoán là dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE trước lúc 3 tuổi, gồm 0,7% (4 trong 597 trẻ) ở nhóm SIG và 0,5% (3 trong 569 trẻ) ở nhóm EIG. “Như vậy, những kết quả trên gợi ý rằng đại đa số trẻ tuy có triệu chứng nhưng lại không bị dị ứng sữa bò”.

Tại thời điểm 6 tháng, nghiên cứu viên nhận thấy không có sự khác biệt về tỉ lệ trẻ có từ hai triệu chứng nhẹ đến trung bình ở nhóm có và không có bú sữa bò (29,5% và 35,3%) cũng như giữa nhóm có và không có bệnh chàm tại thời điểm bắt đầu nghiên cứu (15,8% và 16,7%).

Khi phân tích nhóm những trẻ có từ hai triệu chứng nặng trở lên, nghiên cứu cũng ghi nhận không có sự khác biệt giữa nhóm có và không có bú sữa bò cũng như nhóm có và không có bệnh chàm tại thời điểm bắt đầu nghiên cứu (tỉ lệ lần lượt là 2,2% và 1,1 ở nhóm có và không bú sữa bò; 1,1% và 1,3% ở nhóm có và không có bệnh chàm).

Những nhà nghiên cứu cảnh báo rằng dữ liệu mạnh mẽ này cần hỗ trợ các hướng dẫn nhằm hạn chế những tác hại gây ra do tình trạng chẩn đoán quá mức dị ứng sữa bò. Những tác hại này đôi khi còn nghiêm trọng hơn cả việc bỏ sót và chẩn đoán muộn mà các hướng dẫn đang cố gắng ngăn chặn.

Kê toa không hợp lý giảm tỉ lệ bú sữa mẹ

Tần suất của những triệu chứng này đại diện cho nhóm trẻ bình thường, khỏe mạnh. Các bác sĩ nên cẩn trọng khi sử dụng các hướng dẫn để tránh chẩn đoán nhầm các triệu chứng bình thường ở trẻ; từ đó dẫn đến việc kê toa không hợp lý các loại sữa công thức đặc biệt, gây tốn kém cho gia đình trẻ… và làm giảm tỉ lệ trẻ bú sữa mẹ.

Thêm nữa, các nghiên cứu viên cũng khuyến nghị không nên diễn giải quá mức những triệu chứng nhẹ, thoáng qua hoặc đơn lẻ. Chẩn đoán dị ứng sữa bò nên được nghĩ đến khi trẻ có nhiều triệu chứng điển hình, kéo dài và kháng với điều trị. Các nhà nghiên cứu cũng cho biết nên khuyến khích bố mẹ đánh giá cao tính bình thường của các triệu chứng phổ biến ở trẻ sơ sinh.

Điều quan trọng là không nên nghi ngờ trẻ có dị ứng sữa bò cho đến khi có đủ căn cứ. Các bác sĩ nên chú ý không chỉ sử dụng hướng dẫn chẩn đoán về tình trạng dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE mà không suy xét xem các triệu chứng đó có thể là triệu chứng bình thường của trẻ.

Cho đến nay vẫn chưa có một xét nghiệm đơn giản nào giúp chẩn đoán dị ứng sữa bò không qua trung gian IgE. Do vậy, cần thêm nhiều nghiên cứu nữa trong tương lai nhằm xác định những triệu chứng nào là đặc hiệu và nhạy cảm cho tình trạng này.