Sẹo lồi là kết quả của sự tăng sinh collagen quá mức trong quá trình lành thương, tạo thành những vết sẹo nhô cao trên bề mặt da. Vậy điều gì khiến collagen tăng sinh bất thường? Cùng tìm hiểu về sẹo lồi là gì, nguyên nhân, đặc điểm và cách điều trị sẹo lồi trong bài viết dưới đây.
Sẹo lồi là gì?
Sẹo lồi là dạng sẹo hình thành do sự phát triển quá mức của mô sợi tại vị trí tổn thương da, tạo thành những vết sẹo nhô cao, gồ ghề so với bề mặt da. Quá trình này bắt đầu khi da bị tổn thương, cơ thể sẽ kích hoạt cơ chế tự phục hồi bằng cách sản sinh mô sợi để lấp đầy vết thương. Tuy nhiên, ở một số cá nhân, quá trình sản sinh mô sợi diễn ra quá mức, dẫn đến sự hình thành khối mô cứng, căng bóng, được gọi là sẹo lồi.
Trên toàn cầu, ước tính có khoảng 100 triệu người mang sẹo do các nguyên nhân như phẫu thuật hoặc chấn thương. Trong số này, khoảng 15% trường hợp ghi nhận sự phát triển bất thường của mô sợi, dẫn đến hình thành sẹo phì đại hoặc sẹo lồi. Sẹo lồi có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào và tại nhiều vị trí trên cơ thể, nhưng thường tập trung ở các khu vực như vai, thùy tai, ngực, gò má, mông,…
Sẹo lồi ở thùy tai thường có dạng hình tròn và kết cấu chắc chắn, trong khi ở các bộ phận khác, chúng có xu hướng phẳng hơn. Đáng chú ý, ở một số vùng như cổ, bụng, tai,… sẹo lồi có thể di chuyển nhẹ khi chạm vào. Đặc điểm phân biệt sẹo lồi với các loại sẹo khác là khả năng lan rộng ra ngoài phạm vi vết thương ban đầu, xâm lấn sang các vùng da khỏe mạnh xung quanh. Mặc dù sẹo lồi không gây nguy hiểm trực tiếp đến sức khỏe thể chất, nhưng chúng có thể ảnh hưởng đáng kể đến sự tự tin của người bệnh, đặc biệt khi xuất hiện ở những vị trí dễ thấy như cánh tay, chân,…
Đặc điểm của sẹo lồi là gì?
Sẹo lồi sở hữu một số đặc trưng riêng biệt, giúp dễ dàng nhận diện:
- Sẹo lồi có xu hướng lan rộng ra ngoài giới hạn của vết thương gốc. Thậm chí, từ những tổn thương nhỏ như vết tiêm, mụn viêm nhiễm, hoặc vết đốt của côn trùng, cũng có thể khởi phát và tiến triển thành khối sẹo lồi đáng kể.
- Quá trình hình thành và phát triển sẹo lồi còn chịu tác động bởi yếu tố di truyền và đặc điểm cơ địa của từng người.
- Sẹo lồi thường được bao bọc bởi một lớp vỏ, bề mặt trơn láng và có thể thay đổi màu sắc từ đỏ sang nâu. Sẹo lồi còn gây ra cảm giác tăng độ nhạy cảm, căng chặt hoặc ngứa ngáy, khó chịu, đôi khi gây đau nhức khi tiếp xúc.
- Do cơ chế hình thành là sự sản sinh collagen quá mức trong giai đoạn phục hồi vết thương, sẹo lồi không có khả năng tự thoái triển theo thời gian. Cần phân biệt sẹo lồi với sẹo phì đại dựa trên những điểm khác biệt sau: sẹo phì đại xuất hiện ngay sau chấn thương và chỉ khu trú trong phạm vi vết thương, thường ngừng phát triển và có xu hướng giảm kích thước sau 1 – 2 năm.
- Sẹo lồi là minh chứng cho quá trình lành thương của da, tuy nhiên, chúng gây ảnh hưởng không nhỏ đến vấn đề thẩm mỹ, tâm lý và các hoạt động thường nhật của người bệnh. Sẹo lồi có thể phát sinh ở nhiều khu vực trên cơ thể, nhưng nếu chúng xuất hiện ở các vị trí cử động nhiều như vai, ngực, đầu gối, cánh tay,… thì nguy cơ biến chứng thành sẹo phì đại là rất cao.
Vì sao sẹo lồi ngày càng to và có xu hướng lan rộng?
Sẹo lồi và quá trình hình thành
Sẹo lồi có thể phát triển về kích thước và lan rộng do phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với tổn thương da. Quá trình này bao gồm bốn giai đoạn chính: đông máu, viêm, tăng sinh và tái tạo, nhằm mục đích phục hồi sự nguyên vẹn của mô. Bất kỳ sự xáo trộn nào trong các giai đoạn này đều có thể ảnh hưởng đến quá trình lành thương và dẫn đến sự hình thành sẹo lồi.
Giai đoạn đông máu: Diễn ra nhanh chóng, từ vài giây đến vài giờ sau chấn thương, giai đoạn này hình thành cục máu đông để ngăn chặn mất máu. Các yếu tố tăng trưởng được giải phóng trong giai đoạn này có thể thúc đẩy quá trình xơ hóa.
Giai đoạn viêm: Kéo dài từ 1 đến 6 ngày sau đó. Các tế bào miễn dịch loại bỏ các tác nhân gây viêm như mô chết, cục máu đông và vi khuẩn. Các chất trung gian gây viêm được sản xuất, kích hoạt nguyên bào sợi, đóng vai trò trong việc hình thành sẹo.
Giai đoạn tăng sinh: Xảy ra trong khoảng 3 tuần tiếp theo. Các tế bào biểu mô, mô liên kết và nguyên bào sợi tăng sinh mạnh mẽ. Cơ thể cũng tiết ra nhiều yếu tố tăng trưởng để thúc đẩy quá trình lành thương và ngăn chặn sự xâm nhập của các tác nhân bên ngoài. Sự gia tăng và tích tụ collagen loại I và III, cùng với sự mất cân bằng giữa enzyme phân giải protein và chất ức chế, có thể dẫn đến sự phát triển quá mức của sẹo.
Giai đoạn tái tạo: Bắt đầu sau 3 tuần và có thể kéo dài đến 2 năm. Trong giai đoạn này, mô được phục hồi hoặc hình thành sẹo. Sự gián đoạn trong quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis) có thể khiến các nguyên bào sợi cơ tiếp tục tồn tại, dẫn đến sự tích tụ collagen loại I và hình thành sẹo lồi.
Sẹo lồi ngày càng to và lan rộng có phải dấu hiệu nguy hiểm?
Mặc dù không đe dọa đến tính mạng, sẹo lồi có xu hướng gia tăng kích thước và mở rộng, gây ra những triệu chứng khó chịu như: cảm giác đau nhức, ngứa ngáy, cảm giác bị chèn ép hoặc co rút, và thậm chí hạn chế cử động khớp nếu chúng hình thành ở các vị trí đặc biệt như gần khớp xương.
Sự phát triển của sẹo lồi cũng tác động tiêu cực đến khía cạnh thẩm mỹ. Sự hiện diện của một vết sẹo lồi lớn trên cơ thể có thể làm giảm sự tự tin và gây ra những ảnh hưởng tâm lý.
Nguyên nhân hình thành sẹo lồi là gì?
Nhiều yếu tố, từ yếu tố bên trong cơ thể đến các tác động bên ngoài, đóng vai trò trong việc hình thành và mức độ nghiêm trọng của sẹo lồi:
Nhiễm trùng hoặc sự hiện diện của vật lạ: Sự tồn tại của vi khuẩn, lông, mảnh vụn hoặc các tạp chất khác trong vết thương có thể dẫn đến quá trình lành thương thứ phát và làm tăng nguy cơ hình thành sẹo lồi.
Yếu tố di truyền và cơ địa: Những người có tiền sử gia đình bị sẹo lồi có xu hướng dễ bị loại sẹo này hơn. Việc phòng ngừa sẹo lồi ở nhóm người này đòi hỏi sự cẩn trọng đặc biệt, từ cách xử lý vết thương ban đầu đến chế độ ăn uống.
Xử lý vết thương không đúng cách: Việc xử lý vết thương không đúng cách, bao gồm việc không làm sạch vết thương, không loại bỏ dị vật hoặc băng bó quá chặt hoặc quá lỏng, có thể tạo điều kiện cho sự hình thành sẹo lồi. Ngoài ra, sự căng kéo da quanh vết thương, bề mặt da không đồng đều hoặc kỹ thuật khâu không chính xác cũng có thể góp phần vào vấn đề này.
Nặn mụn không đúng vệ sinh: Đối với những người có cơ địa dễ bị sẹo lồi, việc nặn mụn không đúng cách có thể dẫn đến sẹo lồi, đặc biệt là trên mặt. Vệ sinh kém trong quá trình nặn mụn có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, gây viêm nhiễm và để lại sẹo.
Chế độ dinh dưỡng: Chế độ ăn uống cũng đóng một vai trò quan trọng. Trong giai đoạn phục hồi vết thương, nên hạn chế tiêu thụ các thực phẩm có thể kích thích sự phát triển của sẹo lồi như rau muống, thịt gà, trứng và đồ nếp. Ngược lại, việc bổ sung các loại rau củ như nghệ và rau diếp cá có thể hỗ trợ quá trình lành thương, giảm viêm và kháng khuẩn.
Giải pháp khắc phục tình trạng sẹo lồi ngày càng to
Silicon (gel bôi và miếng dán)
Các sản phẩm silicone, có sẵn ở dạng xịt, gel hoặc miếng dán, là một loại polymer chăm sóc da với các đặc tính sau:
- Tính trong suốt, cho phép theo dõi dễ dàng tình trạng vết thương.
- Độ mềm dẻo và khả năng bám dính tốt với nhiều hình dạng vết thương.
- Tính ổn định và tương thích sinh học cao, ít gây kích ứng, hỗ trợ giảm thiểu và cải thiện sẹo mới, sẹo sau phẫu thuật hoặc do chấn thương.
Khi được bôi hoặc dán lên vết thương, silicone tạo thành một lớp bảo vệ, ngăn ngừa nhiễm trùng, duy trì độ ẩm tối ưu cho quá trình lành thương, giảm các gốc tự do trong phản ứng viêm, và giảm sức căng bề mặt tại vị trí sẹo, từ đó cải thiện các vấn đề:
- Điều trị sẹo lồi, ngăn ngừa và làm mờ vết thâm do sẹo.
- Giảm cảm giác ngứa và khó chịu khi da non đang hình thành.
- Thúc đẩy quá trình phục hồi da bị tổn thương.
Một số thuốc thoa khác
Các hoạt chất như Retinoids, Imiquimod, Mitomycin C… chủ yếu được sử dụng để ngăn ngừa sự hình thành và tái phát sẹo lồi, thay vì điều trị sẹo đã hình thành.
Nén ép (áp lực)
Phương pháp truyền thống này sử dụng lực ép lên vùng sẹo, thay đổi độ căng của vết thương, gây thiếu máu cục bộ và giảm oxy trong mô, thúc đẩy quá trình thoái hóa sẹo. Thời gian áp dụng ít nhất 12 giờ mỗi ngày. Tác dụng không mong muốn có thể bao gồm nóng rát vùng da được ép, viêm da, trầy xước hoặc loét do áp lực.
Tiêm corticoid nội sẹo
Đây là một thủ thuật y tế được thực hiện tại bệnh viện. Bác sĩ tiêm trực tiếp hoạt chất Triamcinolone acetonide (một loại Corticoid) vào mô sẹo, làm mềm và giảm kích thước sẹo bằng cách ức chế sự tăng sinh nguyên bào sợi, giảm tổng hợp collagen và glycosaminoglycan.
Tiêm triamcinolone hiệu quả trong việc kiểm soát sẹo lồi, có thể làm phẳng sẹo từ 50% đến 100%, nhưng tỷ lệ tái phát từ 33% đến 50%. Phương pháp này ít xâm lấn, không cần phẫu thuật và cho phép bệnh nhân sinh hoạt bình thường sau tiêm.
Hạn chế:
- Cảm giác đau trong quá trình tiêm.
- Tác dụng phụ tại chỗ: teo da, giãn mạch máu, rối loạn sắc tố da, nhiễm trùng.
- Tác dụng phụ toàn thân: mụn trứng cá, rối loạn kinh nguyệt, hội chứng Cushing.
- Khả năng tái phát sẹo lồi, đòi hỏi điều trị nhiều lần.
Tiêm Fluorouracil (5-FU)
5-fluorouracil, một loại thuốc điều trị ung thư, có khả năng ức chế tăng sinh nguyên bào sợi và được sử dụng trong điều trị sẹo lồi, đặc biệt là các sẹo nhỏ, trung bình và khó điều trị. Tiêm lặp lại sau mỗi 3-4 tuần, thường cần nhiều liệu trình. Tác dụng phụ thường gặp bao gồm đau tại chỗ tiêm, loét, kích ứng và tăng sắc tố da.
Tiêm Bleomycin
Bleomycin, một loại thuốc chống ung thư khác, gây chết tế bào theo chương trình, hoại tử tế bào sừng và ức chế tổng hợp collagen. Hiệu quả điều trị sẹo cao, nhưng vẫn có nguy cơ tái phát và tác dụng phụ như phồng rộp, loét da, tăng sắc tố và đau nhiều khi tiêm.
Verapamil
Thuốc ức chế kênh Canxi này làm tăng thoái hóa chất nền ngoại bào và được tiêm vào sẹo lồi, sẹo phì đại mới. Hiệu quả tương đương với triamcinolone nhưng ít gây tác dụng phụ đáng kể.
Botulinum toxin A
Hiệu quả trong điều trị sẹo lồi ở vùng mặt và cổ do làm giảm căng cơ và sức căng bề mặt vết thương, giảm hình thành sẹo lồi và giảm đau nhức, khó chịu do co kéo da xung quanh sẹo.
Laser
Các loại laser thường được sử dụng bao gồm laser CO2, Er:YAG và laser nhuộm xung PDL. Laser CO2 và Er:YAG làm phẳng và mềm sẹo bằng cách tạo ra các tổn thương có kiểm soát, giúp ổn định quá trình sản xuất collagen. Laser nhuộm xung PDL tác động chọn lọc lên hemoglobin trong mạch máu mô sẹo, gây thiếu oxy mô, ức chế tăng sinh nguyên bào sợi và giảm phóng thích histamin, hữu ích trong điều trị sẹo đỏ hoặc ngứa. Nên kết hợp laser với các phương pháp khác để tối ưu hiệu quả.
Áp lạnh với nitơ lỏng
Nhiệt độ cực thấp từ nitơ lỏng gây chết tế bào và bong tróc mô, hiệu quả hơn trên sẹo phì đại so với sẹo lồi và tốt nhất nên kết hợp với tiêm triamcinolone. Tác dụng phụ có thể là đau, phồng rộp và giảm hoặc mất sắc tố da.
Phẫu thuật
Phẫu thuật cắt bỏ sẹo lồi chỉ được áp dụng trong một số trường hợp nhất định, như sẹo lồi phát triển quá mức, gây co rút, hạn chế vận động, sẹo lớn có cuống hoặc khi các phương pháp khác không hiệu quả. Tuy nhiên, phẫu thuật không nên được thực hiện đơn độc mà cần kết hợp với các phương pháp điều trị bảo tồn sau đó, như tiêm triamcinolone, xạ trị, áp lạnh, băng ép và miếng dán silicone.
Hạn chế:
- Nguy cơ nhiễm trùng.
- Sẹo có thể mờ đi chứ không biến mất hoàn toàn.
- Nguy cơ tái phát sẹo, thậm chí sẹo còn lớn hơn.
- Chi phí phẫu thuật khá cao.
Xạ trị
Phương pháp này sử dụng các hạt hoặc sóng năng lượng cao để phá hủy DNA trong tế bào, ngăn chặn sự phát triển của chúng. Trong điều trị sẹo lồi, xạ trị chủ yếu được sử dụng sau phẫu thuật sẹo lớn để ngăn ngừa tái phát, do bức xạ làm tổn thương trực tiếp nguyên bào sợi và giảm sản xuất collagen. Việc sử dụng còn hạn chế và chỉ được áp dụng tại một số bệnh viện lớn.
Những lưu ý cần biết khi bị sẹo lồi là gì?
Sẹo lồi, mặc dù không gây nguy hiểm trực tiếp đến sức khỏe, nhưng lại ảnh hưởng đáng kể đến thẩm mỹ và tâm lý. Việc xử lý sẹo lồi đòi hỏi sự kiên nhẫn và phương pháp tiếp cận đúng đắn. Dưới đây là những lưu ý quan trọng bạn cần ghi nhớ:
- Tìm kiếm sự tư vấn chuyên khoa: Khi phát hiện sẹo lồi, điều quan trọng nhất là đến gặp bác sĩ chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ da. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng sẹo, xác định nguyên nhân và đề xuất phác đồ điều trị phù hợp nhất với từng trường hợp cụ thể. Việc tự ý điều trị tại nhà có thể dẫn đến tình trạng sẹo trở nên nghiêm trọng hơn.
- Phương pháp điều trị đa dạng và kết hợp: Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị sẹo lồi như đã đề cập ở trên (silicone, tiêm corticoid, laser, phẫu thuật, v.v.). Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng. Đôi khi, để đạt được hiệu quả tối ưu, bác sĩ có thể chỉ định kết hợp nhiều phương pháp điều trị. Ví dụ, sau phẫu thuật cắt bỏ sẹo lồi, có thể kết hợp thêm tiêm corticoid hoặc áp lạnh để ngăn ngừa tái phát.
- Chăm sóc vết thương đúng cách là nền tảng: Quá trình điều trị sẹo lồi bắt đầu từ việc chăm sóc vết thương cẩn thận ngay từ đầu. Điều này đặc biệt quan trọng để ngăn ngừa nhiễm trùng, một yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành sẹo lồi. Dưới đây là một số bước chăm sóc vết thương cơ bản:
- Giữ vệ sinh vết thương: Rửa vết thương nhẹ nhàng bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn theo hướng dẫn của bác sĩ. Tránh chà xát mạnh vào vết thương.
- Băng bó vết thương: Sử dụng băng gạc sạch để che phủ vết thương, thay băng thường xuyên theo chỉ định.
- Tránh các tác động mạnh: Hạn chế va chạm, cọ xát vào vết thương, tránh để vết thương tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời.
Chế độ dinh dưỡng khoa học: Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong quá trình lành thương. Nên bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất và protein để hỗ trợ tái tạo da. Hạn chế các thực phẩm có thể kích thích hình thành sẹo lồi như rau muống, thịt gà, đồ nếp, hải sản (tùy cơ địa). Thay vào đó, tăng cường ăn rau xanh, trái cây tươi và các thực phẩm giàu vitamin C, E.
Chăm sóc đặc biệt cho người có cơ địa sẹo lồi: Những người có cơ địa sẹo lồi cần đặc biệt chú ý đến việc chăm sóc vết thương. Ngoài các bước chăm sóc cơ bản, có thể sử dụng thêm các sản phẩm chăm sóc da chuyên biệt như kem hoặc gel trị sẹo lồi. Các sản phẩm này thường chứa các thành phần như silicone, vitamin E, chiết xuất hành tây… giúp làm mềm sẹo, giảm ngứa và ngăn ngừa sẹo phát triển. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm nào.
Kiên trì và tuân thủ phác đồ điều trị: Quá trình điều trị sẹo lồi đòi hỏi sự kiên trì và tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị của bác sĩ. Không nên tự ý bỏ dở hoặc thay đổi phương pháp điều trị. Hãy tái khám định kỳ để bác sĩ theo dõi tiến trình và điều chỉnh phác đồ nếu cần.
Biện pháp ngăn ngừa sẹo lồi
Việc chủ động phòng ngừa sẹo lồi là rất quan trọng, đặc biệt đối với những người có nguy cơ cao, bao gồm: người đã từng bị sẹo lồi hoặc sẹo phát triển quá mức, người có vết thương ở các vị trí gần xương hoặc vùng da chịu nhiều áp lực (như ngực, vai, tay chân).
Chăm sóc vết thương tối ưu: Việc chăm sóc vết thương đúng cách đóng vai trò then chốt trong việc ngăn ngừa sẹo lồi. Cần đảm bảo vết thương luôn sạch sẽ và duy trì độ ẩm thích hợp.
- Rửa vết thương nhẹ nhàng bằng xà phòng có tính chất dịu nhẹ và nước sạch.
- Bác sĩ có thể đề nghị sử dụng miếng đệm áp lực hoặc gel silicone áp lên vết thương trong quá trình lành thương. Thời gian áp dụng các biện pháp phòng ngừa này là 6 tháng đối với người lớn và 18 tháng đối với trẻ em sau khi bị tổn thương da.
Sử dụng khuyên tai áp lực sau khi xỏ khuyên: Sau khi xỏ lỗ tai, nên đeo khuyên tai áp lực để giảm thiểu nguy cơ hình thành sẹo lồi.
Hạn chế tối đa các tổn thương da: Bảo vệ da khỏi các tác nhân gây thương tổn là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi quyết định xỏ khuyên, xăm mình hoặc phẫu thuật. Thậm chí những tổn thương nhỏ như lông mọc ngược, vết cắt hoặc trầy xước cũng có thể dẫn đến sẹo lồi.
Trao đổi với bác sĩ trước khi phẫu thuật: Nếu cần phẫu thuật, hãy thảo luận với bác sĩ về khả năng hình thành sẹo lồi. Bác sĩ có thể áp dụng các kỹ thuật phẫu thuật đặc biệt để giảm thiểu rủi ro này. Sau phẫu thuật, bác sĩ sẽ hướng dẫn chi tiết về cách chăm sóc vết thương và có thể chỉ định các liệu pháp điều trị sớm để ngăn chặn sự phát triển của sẹo lồi.
Sẹo lồi mặc dù không gây hại cho sức khỏe, nhưng lại ảnh hưởng không nhỏ đến thẩm mỹ và tâm lý. Hiểu rõ về đặc điểm, nguyên nhân và các phương pháp điều trị sẹo lồi sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quan và lựa chọn được phương pháp phù hợp. Quan trọng nhất, hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để được tư vấn và điều trị kịp thời sẹo lồi là gì, hiệu quả.
