Làm đẹp không đúng cách có thể dẫn đến những hậu quả khôn lường cho làn da. Hãy cùng tìm hiểu về các loại tai biến da thường gặp và cách xử lý kịp thời để tránh những biến chứng đáng tiếc.
Khả năng xảy ra tai biến da khi tự ý sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc
Phản ứng bất lợi sau khi sử dụng mỹ phẩm là tình trạng da bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các thành phần có trong sản phẩm, gây ra những vấn đề từ nhẹ đến nghiêm trọng cho làn da. Do đó, trong quá trình sử dụng mỹ phẩm, việc nhận biết sớm các dấu hiệu sau đây là vô cùng quan trọng để xác định xem da có bị kích ứng hay không:
- Da mất nước: Làn da trở nên khô ráp, sần sùi và có thể xuất hiện tình trạng bong tróc. Nếu tình trạng khô da trở nên nghiêm trọng, có thể đi kèm với các triệu chứng khác như ngứa ngáy, ửng đỏ và các vết nứt trên da ở nhiều mức độ khác nhau.
- Độ nhạy cảm của da tăng cao: Da trở nên dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài (ánh nắng mặt trời, tia UV, thay đổi nhiệt độ môi trường, chất tẩy rửa, các sản phẩm chăm sóc da, ô nhiễm…) hoặc các yếu tố bên trong cơ thể (thay đổi nội tiết tố, căng thẳng tâm lý). Các biểu hiện điển hình của da nhạy cảm bao gồm cảm giác da bị căng kích, châm chích, khó chịu và ngứa rát, đồng thời có thể thấy da ửng đỏ và đôi khi bong vảy.
- Viêm da do tiếp xúc kích ứng: Đặc trưng bởi các triệu chứng như da ửng đỏ, khô và bong tróc; kèm theo cảm giác châm chích tại vùng da được bôi sản phẩm. Tình trạng kích ứng có thể thuyên giảm nếu giảm lượng sản phẩm sử dụng hoặc giãn cách thời gian sử dụng, và có thể đồng thời xuất hiện viêm da do tiếp xúc dị ứng.
- Viêm da do tiếp xúc dị ứng: Đây là phản ứng của hệ thống miễn dịch, chỉ xảy ra ở những người có cơ địa mẫn cảm. Các biểu hiện của viêm da do tiếp xúc dị ứng có thể xuất hiện cục bộ hoặc lan rộng khắp cơ thể, bao gồm ngứa dữ dội, cảm giác bỏng rát kèm theo da ửng đỏ, sưng tấy và xuất hiện mụn nước. Có thể phân biệt hai loại viêm da này dựa vào vị trí tổn thương và diễn biến thời gian. Viêm da do tiếp xúc kích ứng chỉ xảy ra tại vị trí tiếp xúc với chất gây kích ứng và thường xuất hiện vài giờ sau khi tiếp xúc. Trong khi đó, viêm da do tiếp xúc dị ứng có thể xuất hiện tại chỗ hoặc lan rộng, thường là 12 – 72 giờ sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng.
- Mụn trứng cá do mỹ phẩm: Một số sản phẩm chăm sóc da có thể kích thích quá trình hình thành mụn. Mụn do mỹ phẩm thường xuất hiện sau 1 – 6 tháng sử dụng sản phẩm với mức độ nghiêm trọng khác nhau, từ mụn đầu trắng, mụn mủ đến mụn nang, mụn bọc. Những người có tiền sử mụn trứng cá, đặc biệt là trong giai đoạn dậy thì, có nguy cơ cao bị mụn do mỹ phẩm.
- Da bị mỏng và giãn mao mạch: Trên da mặt xuất hiện các mạch máu nhỏ li ti có hình dạng như mạng nhện, màu đỏ, tím hoặc xanh dương. Tình trạng này thường xuất hiện ở những vùng da mỏng như mũi, hai bên má, hai bên thái dương và vùng trước xương hàm.
- Bệnh trứng cá đỏ (rosacea): Đây là một biểu hiện thường gặp khi sử dụng mỹ phẩm hoặc quy trình chăm sóc da không phù hợp, với các đặc điểm như xuất hiện các nốt sẩn đỏ, mụn mủ (không có nhân) và các mạch máu hiện rõ trên vùng da bị tổn thương.
- Rối loạn sắc tố da: Xuất hiện các vùng da có màu sẫm hơn so với các vùng da xung quanh. Rối loạn sắc tố da có thể là do tác dụng phụ của mỹ phẩm hoặc do sử dụng các sản phẩm gây bào mòn da mà không được bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời đầy đủ.
Những thuốc hay bị lạm dụng
- Retinoid: Là một dạng của vitamin A, được biết đến với công dụng hiệu quả trong việc điều trị mụn và làm chậm quá trình lão hóa. Tuy nhiên, cả dạng dùng ngoài da và dạng uống đều có thể gây ra các tác dụng không mong muốn như cảm giác nóng rát, đỏ da, thậm chí là sưng phù. Đặc biệt, tính axit của retinoid làm tăng độ nhạy cảm của da, khiến da dễ bị kích ứng hơn.
- AHA/BHA: Đây là hai hoạt chất có tính axit thường được tìm thấy trong các sản phẩm như nước cân bằng da, sữa rửa mặt, kem dưỡng ẩm, mặt nạ và sản phẩm tẩy tế bào chết. Do đặc tính loại bỏ tế bào chết, chúng có thể gây ra hiện tượng kích ứng da sau khi sử dụng.
- Benzoyl peroxide (BPO): Thường được sử dụng trong các sản phẩm điều trị mụn trứng cá từ nhẹ đến trung bình. Mặc dù có khả năng kháng khuẩn, chống viêm mạnh và làm giảm mụn nhẹ, BPO có thể gây ra các triệu chứng như ửng đỏ, ngứa rát và cảm giác da bị bỏng.
- Dầu lanolin: Được chiết xuất từ lông cừu, có tác dụng dưỡng ẩm và làm mềm da. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng lanolin có thể gây dị ứng cho khoảng 1,7% người sử dụng, với các biểu hiện như sưng tấy ở các vùng da được bôi như mắt, môi hoặc phát ban.
- Hương liệu: Là một trong những nguyên nhân chính gây dị ứng trong mỹ phẩm, chiếm từ 30 – 45% các trường hợp dị ứng. Các sản phẩm có nồng độ hương thơm càng cao thì nguy cơ gây kích ứng càng lớn. Hương liệu thường có mặt trong nhiều loại mỹ phẩm, bao gồm cả dung dịch vệ sinh và kem dưỡng da sau cạo râu.
- Chất bảo quản: Cũng là một tác nhân quan trọng gây dị ứng, thường được tìm thấy trong các sản phẩm dạng lỏng như sữa rửa mặt, các sản phẩm chăm sóc da và trang điểm. Một số chất bảo quản có khả năng gây dị ứng thường được sử dụng trong mỹ phẩm bao gồm Euxyl K400 (chứa methyldibromo glutaronitrile trong hỗn hợp phenoxy-ethanol), và hỗn hợp methyl- và methylchloro-isothiazolinone.
- Chất gây bít tắc lỗ chân lông: Nhiều sản phẩm làm đẹp chứa các thành phần gốc dầu như dầu quả bơ, dầu dừa, dầu đậu nành, lanolin, bơ cacao. Những chất này có xu hướng làm tắc nghẽn lỗ chân lông, tạo điều kiện thuận lợi cho mụn hình thành.
- Hydroquinone: Hiệu quả trong việc làm sáng da, nhưng việc sử dụng lâu dài có thể gây ra tình trạng sạm da (exogenous ochronosis) ở một số ít người. Đặc trưng bởi các vệt sắc tố màu xanh đen xuất hiện tại vùng da được bôi hydroquinone.
- Kojic acid: Có nguồn gốc từ nấm, giúp làm sáng da bằng cách ức chế enzyme tyrosinase. Tuy nhiên, kojic acid có thể gây viêm da tiếp xúc và làm tăng độ nhạy cảm của da với tia UV, dẫn đến da có thể bị sạm nám khi sử dụng.
- Arbutin: Là một chất làm sáng da có cấu trúc tương tự hydroquinone và hoạt động bằng cách ức chế enzyme tyrosinase, giúp làm sáng da và cải thiện tông màu da. Mặc dù được coi là tương đối an toàn và ít gây kích ứng hơn hydroquinone, nhưng khi sử dụng ở nồng độ cao, arbutin vẫn có thể dẫn đến viêm da tiếp xúc và gây tăng sắc tố da.
- Corticoid: Là một chất kháng viêm mạnh, thường được sử dụng để điều trị các bệnh viêm da do khả năng ức chế hệ miễn dịch và sự tăng sinh tế bào. Ngoài ra, corticoid còn giúp làm sáng da nhờ khả năng ức chế sự tăng sinh melanocyte. Tuy nhiên, corticoid thường bị lạm dụng trong các loại kem trộn làm trắng, và việc sử dụng kéo dài có thể gây ra những tác hại nghiêm trọng cho da, bao gồm bùng phát mụn, đỏ da, teo da và rạn da, khiến da trở nên yếu hơn.
Những hiện tượng báo động
Khi gặp bất kỳ dấu hiệu bất thường nào sau khi sử dụng thuốc bôi ngoài da, việc ngừng sử dụng ngay lập tức là vô cùng quan trọng. Đặc biệt, bạn cần đến gặp bác sĩ chuyên khoa da liễu để được thăm khám và tư vấn kịp thời nếu xuất hiện một trong các biểu hiện sau đây, bởi chúng có thể là dấu hiệu của phản ứng dị ứng hoặc tác dụng phụ nghiêm trọng:
- Cảm giác ngứa ngáy lan rộng và kéo dài: Nếu sau khi bôi thuốc khoảng nửa tiếng hoặc lâu hơn, bạn cảm thấy ngứa ngáy khắp người, cảm giác như bị kim châm liên tục và khó chịu, đây có thể là dấu hiệu của phản ứng dị ứng toàn thân. Tình trạng này khác với cảm giác ngứa nhẹ thoáng qua thường gặp sau khi bôi một số loại thuốc. Cảm giác ngứa ngáy lan rộng và kéo dài cho thấy thuốc đã hấp thụ vào cơ thể và gây ra phản ứng hệ thống.
- Sưng phù và thay đổi màu sắc da tại vùng bôi thuốc: Nếu vùng da được bôi thuốc xuất hiện tình trạng sưng phù (phù nề), hoặc có các tổn thương da màu đỏ tươi, đỏ sẫm, hoặc thậm chí là thâm tím, đây là dấu hiệu cho thấy da đang bị kích ứng mạnh. Mức độ nghiêm trọng của phản ứng có thể khác nhau tùy thuộc vào từng loại thuốc và cơ địa mỗi người. Việc tiếp tục sử dụng thuốc trong tình huống này có thể làm tình trạng tổn thương trở nên nghiêm trọng hơn.
- Các biểu hiện bất thường trên da sau một thời gian sử dụng: Sau một thời gian sử dụng thuốc (có thể là vài ngày hoặc vài tuần), nếu bạn nhận thấy vùng da được bôi thuốc hoặc vùng da lân cận xuất hiện các triệu chứng sau đây, cần đặc biệt lưu ý:
- Sẩn đỏ: Các nốt sẩn nhỏ, màu đỏ, gồ lên trên bề mặt da.
- Mụn mủ: Các nốt mụn chứa mủ trắng hoặc vàng, báo hiệu tình trạng viêm nhiễm.
- Bong da: Da bị khô, bong tróc thành từng mảng, cho thấy lớp biểu bì đang bị tổn thương.
- Da trắng bợt: Vùng da bôi thuốc trở nên nhợt nhạt, mất sắc tố, khác biệt rõ rệt so với vùng da xung quanh.
Sự xuất hiện của bất kỳ một trong các triệu chứng trên đều là dấu hiệu cảnh báo cho thấy da bạn đang gặp vấn đề do thuốc bôi. Việc tự ý tiếp tục sử dụng thuốc có thể làm tình trạng trở nên tồi tệ hơn, thậm chí gây ra các biến chứng khó lường. Do đó, hãy ngừng sử dụng thuốc ngay lập tức và đến gặp bác sĩ chuyên khoa da liễu để được chẩn đoán chính xác và có phương pháp điều trị phù hợp. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng da của bạn, xác định nguyên nhân gây ra các triệu chứng và đưa ra phác đồ điều trị tối ưu.
Chăm sóc da khi bị tai biến do dùng mỹ phẩm thế nào?
Thời gian phục hồi của da sau kích ứng mỹ phẩm biến đổi tùy theo loại phản ứng và đặc điểm sinh lý của từng người. Một số trường hợp có thể phục hồi trong vài tuần, trong khi những trường hợp khác có thể kéo dài hơn, thậm chí vài tháng. Tùy thuộc vào từng loại phản ứng, bác sĩ da liễu có thể áp dụng một trong các phương pháp điều trị sau:
- Đối với da khô:
- Sử dụng các sản phẩm dưỡng ẩm chứa các thành phần như axit hyaluronic và ceramide để khôi phục hàng rào bảo vệ da và duy trì độ ẩm.
- Nếu da không có dấu hiệu kích ứng, có thể xem xét bổ sung các hoạt chất như axit glycolic, urea, axit lactic và axit lipohydroxy để tăng cường khả năng giữ ẩm và tái tạo da.
- Đối với da nhạy cảm:
- Hạn chế sử dụng corticosteroid dạng bôi tại chỗ, vì chúng có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn trên da nhạy cảm.
- Sử dụng các chất ức chế hệ miễn dịch tại chỗ như pimecrolimus, tacrolimus hoặc các phân tử tác động chuyên biệt lên thụ thể TRPV1 như trans-4-tert-butylcyclohexanol, furocoumarin để giảm viêm và làm dịu da.
- Các phương pháp điều trị bằng laser năng lượng thấp và liệu pháp ánh sáng đỏ, ánh sáng xung cường độ cao IPL cũng đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc cải thiện tình trạng da nhạy cảm.
- Viêm da tiếp xúc dị ứng:
- Đối với các trường hợp viêm da từ nhẹ đến trung bình và khu trú, sử dụng corticosteroid dạng bôi như triamcinolone, desoximetasone hai lần mỗi ngày trong 2 – 4 tuần.
- Đối với các trường hợp viêm da từ trung bình đến nặng hoặc tổn thương lan rộng, có thể sử dụng triamcinolone tiêm hoặc prednisone đường uống.
- Mụn trứng cá do mỹ phẩm:
- Loại bỏ nhân mụn.
- Sử dụng phương pháp thay da sinh học bằng các axit tự nhiên để làm sạch sâu lỗ chân lông và cải thiện tình trạng mụn.
- Áp dụng liệu pháp ánh sáng xung cường độ cao IPL, laser xung ngắn để tiêu diệt vi khuẩn gây mụn và giảm viêm.
- Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng kháng sinh đường uống như doxycycline, minocycline hoặc azithromycin.
- Teo da:
- Thực hiện thay da sinh học bằng các axit tự nhiên để kích thích tái tạo collagen và cải thiện độ dày của da.
- Sử dụng các liệu pháp công nghệ cao như ánh sáng xung cường độ cao IPL, laser fractional CO2, laser PDL xung dài để kích thích sản sinh collagen và elastin, giúp da săn chắc hơn.
- Nếu bắt buộc phải sử dụng corticosteroid dạng bôi trong thời gian dài để điều trị một số bệnh lý về da, nên kết hợp với tretinoin để ngăn ngừa tình trạng teo da.
- Bệnh trứng cá đỏ (Rosacea):
- Sử dụng các sản phẩm bôi ngoài da chứa azelaic acid, ivermectin, tranexamic acid để giảm viêm, đỏ da và mụn.
- Sử dụng kháng sinh đường uống như doxycycline hoặc minocycline trong các trường hợp nặng.
- Liệu pháp ánh sáng xung cường độ cao IPL, laser PDL xung dài hoặc quang động trị liệu cũng có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng của bệnh trứng cá đỏ.
- Tăng sắc tố da:
- Thay da sinh học bằng các axit tự nhiên để loại bỏ lớp tế bào chết chứa melanin và làm sáng da.
- Sử dụng các liệu pháp laser như ánh sáng xung cường độ cao IPL, laser fractional CO2, laser Q-Switch hoặc laser PDL xung dài để phá vỡ các hắc sắc tố melanin và cải thiện tình trạng tăng sắc tố.
Việc lựa chọn phương pháp điều trị cụ thể sẽ được bác sĩ da liễu quyết định dựa trên tình trạng da và loại phản ứng dị ứng của từng bệnh nhân. Việc tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ là rất quan trọng để đạt được hiệu quả tốt nhất và tránh các biến chứng.
Nguyên tắc phòng ngừa bệnh da do mỹ phẩm
Việc chăm sóc da bị tổn thương do mỹ phẩm đòi hỏi một quy trình riêng biệt, tùy thuộc vào loại phản ứng và đặc điểm da của từng cá nhân. Tuy nhiên, có một số nguyên tắc cơ bản cần tuân thủ khi da xuất hiện các dấu hiệu bất thường sau khi sử dụng mỹ phẩm:
- Rà soát và loại bỏ sản phẩm nghi ngờ: Bước đầu tiên và quan trọng nhất là kiểm tra lại toàn bộ các sản phẩm đã sử dụng gần đây và ngưng ngay lập tức bất kỳ sản phẩm nào chứa các thành phần có khả năng gây kích ứng đã được đề cập trước đó. Việc này giúp ngăn chặn tình trạng kích ứng tiếp diễn và tạo điều kiện cho da phục hồi.
- Đơn giản hóa quy trình chăm sóc da: Trong giai đoạn da bị tổn thương, nên tối giản các bước chăm sóc da. Ưu tiên sử dụng sữa rửa mặt dịu nhẹ, không chứa xà phòng, cồn và hương liệu. Thay vì chà xát mạnh bằng các thiết bị làm sạch cơ học hoặc các sản phẩm tẩy tế bào chết, hãy làm sạch da một cách nhẹ nhàng bằng tay với các động tác massage mềm mại. Mục đích là tránh gây thêm tổn thương và kích ứng cho da.
- Bảo vệ da khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời: Ánh nắng mặt trời, đặc biệt là tia UV, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng kích ứng và viêm nhiễm trên da. Do đó, việc bảo vệ da khỏi ánh nắng là vô cùng quan trọng. Nên sử dụng kem chống nắng phổ rộng với chỉ số SPF từ 30 trở lên, kết hợp với các biện pháp che chắn vật lý như đội mũ, đeo khẩu trang và hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
- Cấp ẩm đầy đủ cho da: Da bị kích ứng thường bị khô và mất nước. Việc dưỡng ẩm đầy đủ giúp củng cố hàng rào bảo vệ da, làm dịu da và thúc đẩy quá trình phục hồi. Nên lựa chọn các sản phẩm dưỡng ẩm dịu nhẹ, không chứa hương liệu và chất tạo màu, phù hợp với tình trạng da.
Việc trang bị kiến thức đầy đủ về tai biến da và lựa chọn phương pháp làm đẹp an toàn là chìa khóa để có một làn da khỏe mạnh và vẻ ngoài rạng rỡ mà không phải đối mặt với những rủi ro đáng tiếc. Đừng để những mong muốn làm đẹp nhanh chóng hoặc tiết kiệm chi phí mà đánh đổi bằng sức khỏe và vẻ đẹp lâu dài của chính mình. Hãy luôn là người tiêu dùng thông thái và lựa chọn những giải pháp làm đẹp an toàn, hiệu quả, tránh xa những tai biến da không mong muốn.
